Hika hizketan

• Torreburubarri, gurasoek 1935ean egina

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  (Argazkiei begira) Torreburu, bere jaiotetxea, 1935ean egin zuten gurasoek, ezkondu aurretik, amamak (amaren amak) lur-saila emanda. Soroak egiteko lurra lantzen jardun zutenean, aitak nahiago izaten zuen harria irtetea lurra baino, inguruko harriekin egin zuten etxea eta. Euskarazko izena du jarrita etxeak eta gerra sasoian eta gerraostean horri eustea meritu handia dela dio. Izan ere, garai batean ez zuten uzten euskaraz hitz egiten ere.

• Aita Santoñan preso; ama ume txikiekin ihesi

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Aita igeltseroa zen. Lau neba-arreba dira eta amak hazi zituen. Imanol 1937an jaio zen, jada gerra hasita. Gerratean aita preso eraman zuten Santoñara eta hiru urtez egon zen han, "Trabajadoreetan". Arreba nagusiak urtebete eta berak hilabete zutela, amak etxetik alde egin behar izan zuen. Galdamesen egon ziren urtebete inguruan. Itzuli zirenean, etxea apurtuta eta hutsik aurkitu zuten. Auzoetan geratu zen eskumako jendeak lapurtu zituela besteen etxeetako gauzak dio. Amak bere arreoko izarak auzoan ikusi zituen eskegita baina ezin ezer esan.

• Amak bular gutxi, baina esnea nahikoa

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Ama beti "eskasa" egoten zela dio, 45 kilo inguru izaten zituen. Ez zitzaion bularrik ikusten eta berak harrituta galdetzen zion ea nondik eman zien titia umetan. Esnea nahikoa izaten zutela esaten zien beti amak.

• Eskolatik txangoa, itsasoa ikustera

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Zortzi urtetik hamahirura auzoko eskolan ibili zen, Nati irakaslearekin. Gaztelaniaz ikasten zuten. Urtean behin Aldundiaren laguntzaz edo, txangoa egiten zuten. Gogoan du 10 urte ingururekin lehenengo aldiz itsasoa ikustera joan zirela. Itsasoak egin zion inpresioa. Bainujantzirik ez eta galtzontzilloak atzekoz aurrea jantzita bainatu ziren. Egun beroa zen eta erreta itzuli ziren.Trenez joan ziren eta bidean abestu egiten zuten: "Ay, qué buenas son, doña Nati y compañía...". Bazkaria zapata kaxan eramaten zuten.

• Zapata kaxak eta egunkariak gorde, berrerabiltzeko

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Zapata gutxi erosten zen, normalean abarkekin edo abarketekin ibiltzen zirelako, baina zapata kaxak gorde egiten ziren, berrerabiltzeko. Aitak egunkaria ere beti gordetzen zuen, irakurri ostean, zerbait batzeko edo sua pizteko edo...

• Auzoko eskolan Luis Vives entziklopedia; Zornotzako eskola partikularra

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Eskolan liburu bakarra erabiltzen zuten: "Enciclopedia Luis Vives". Liburuaren atalak: gramatika, aritmetika... Orduan gutxik ikasten zuten 13-14 urtetik aurrera. Bera 13 urterekin Zornotzan katalan batzuek zuten eskola partikularrera joan zen eta han sei hilabetean aurreko bost urteetan baino gehiago ikasi omen zuen. Irakasleak. Auzoko eskolan adin desberdinetako ume asko batera. Eskolako materiala.

• Bilboko maistrari baratzean laguntzen

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Auzoko eskolako irakaslea (Nati) ezkongabea zen eta Bilbotik etortzen zen. Eskolan bertan bazkaltzen zuen. Ostegun arratsaldeetan jai izaten zuten eta baratzean laguntzen zioten irakasleari. Satsa lepoan ekartzen zuten, zestoan hartuta. 7 urtetik 14ra bitarteko 50-60 neska-mutil zuzen mantentzen zituela eta meritua zuela dio. Etxerako lezioak bidaltzen zizkien eta amak laguntzen zien hasieran, berak zekienaren parera iritsi arte. Gaztelaniaz ez zekiten hasieran eta maistrak ez zekien euskaraz. Berak 14 urterekin lanean hasi zenean ikasi zuen gaztelaniaz.

• Intxaurrak edo sagarrak lapurtzen bazituzten, egurra

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Eskolara bazkariarekin joaten ziren arreba eta biak eta elizpean egoten ziren. Inguruan zeuden intxaurrei begira egoten ziren, baia bakarren bat harrapatuz gero, "baltzittu" egiten zituztela dio. Sagarrak ugari egoten ziren inguruetan, sagardotegiak ere baziren eta. Eguraldi txarra zenean, urak eramaten zituen sagar asko. Baina beraiek bakarren bat harrapatuz gero... Behin arreba sagar arbola gainean harrapatu zuten eta hankak belztuta utzi zizkioten. Gero, etxean ere errieta entzun behar. Eskolatik irtendakoan amamarengana joaten zen eguerdiko hondarrak jatera.

• Lanean irabazitakoa bazkaritan eta garraioan gastatu

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  14 urterekin beharrean hasi zen. Bederatzi pezeta irabazten zituen eta zortzi pezeta ordaindu behar izaten zituen bazkariagatik. Aitak bederatzi ordaintzen zituen, ardo "kuartilloa" edaten zuelako. Autobusa pezeta bat ordaindu eta han joaten zen irabazitako guztia. Hala ere, lanbidea ikasten ari zela eta pozik.

• 14-18 urte bitartean pertsianak muntatzen

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  14-18 urte bitartean etxe berrietan pertsianak jartzen lan egin zuen. Hasieran ikasten jardun eta gero, pertsianak muntatzen hasi zen eta beste herri batzuetara joaten zen. Orduan hasi zela mundua ikusten dio. Tabernan bazkaltzen zuten eta han etxean jaietan baino hobeto jaten zuten.

• Ardo zahagia Bizkargin, letania jotzen zuenarentzat

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Garai batean bi taberna zeuden auzoan. Gaztetan ez zuten ardorik edaten etxean, egun berezietan bakarrik. Jaietan limonada. Santa Kurutz egunean zahagia egoten zen Bizkargin. Litro bat ardo ematen zieten, letania joz gero. Inguru ezberdinetatik abiatutako letaniak elkartzen ziren. Gero meza eta bedeinkazioa.

• Luistarren kofradiarekin Santa Ageda eta abendua kantatzen

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Garai bateko abadeak gogorrak. Orduan bi edo hiru abade egoten ziren Etxanon. Bera umea zenean on Luis Goiria zen parrokoa eta hari laguntzen on Frantzisko. Luistarren kofradia. Santa Ageda edo abendua kantatzen irteten ziren. 13-14 urte zituenean, anaiak idatzitako bertsoak kantatzen zituzten. Ordurako bat-bateko batzuk ere botatzen zituen. Irabazitako diruarekin bazkaria egiten zuten gero.

• Herrira, mezara eta plazara

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Mezara nora joaten ziren. Goizeko seietako mezara, gero baserriko lanak egiteko. Ama plazara joaten zen arrautzak saltzera.

• Domekero Muniketako erromeriara

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Larunbata lan-eguna izaten zen. Domeka goizean ere lana. Bera gazterik hasi zen erromerian, 15 urte ingururekin. Dantza zalea izan da. Muniketara joaten ziren domekero erromeriara. Normalean dantza soltea egiten zuten, baina lotuta ere bai.

• Bizkargiko eta Autzaganako erromeriak; dantzan egiteko, ordaindu

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Santa Kurutz eguna Bizkargin, egun berezia. Hiru orkestra egoten ziren: Morgakoa, Larrabetzukoa eta Etxanokoa. Mutilek ordaindu egin behar izaten zuten dantza egiteagatik. Txartel bat jartzen zieten, ordaindu zutela adierazteko. Goizean txartel bat eta arratsaldean bestea. Baina dantzan ari zirela beste herri bateko eremura pasatuz gero, hango diru-biltzaileak kobratu egiten zien eta beste txartel bat jarri. Handik Autzaganara jaisten ziren eta hango erromerian berriz ere ordaindu egin behar.

• Abarketak apurtu, erromerian dantzan

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Garai batean mutil asko lotsatu egiten ziren neskekin dantza egiten. Lotsa eta errespetua. Mutilen janzkera: milarraiazko galtzak, brusa eta abarketak. Urte batean Bizkargiko erromerian abarketak apurtu zitzaizkion eta Autzaganara jaitsitakoan ezin dantzarik egin. Hurrengo urtean beste pare bat laga zuen sasi artean gordeta, badaezpada.

• Etxera ura ekarri zutenekoa

  Pilar Galarraga Urkizu (1931) Errezil

  Ura baserrira amaren garaian ekarri omen zuten (1927 urte aldera), etxe atarira. Berak beti ezagutu ditu argia eta ura etxean.

• Umetatik irratia etxean

  Pilar Galarraga Urkizu (1931) Errezil

  Irratia umetatik ezagutu zuen etxean. Aitak gaixo zegoen auzoko mutiko bat besoetan hartuta eramaten zuen etxera, irratia entzutera.

• `Urtain´en borrokaldia telebistan

  Pilar Galarraga Urkizu (1931) Errezil

  Inguruetan ez zen telebista asko, baina euren etxean bai. `Urtain´en boxeo-borrokaldia ikustera auzoko jendea joan zen; sukaldea beteta egon zen.

• Lehen autoa: Plymouth markakoa

  Pilar Galarraga Urkizu (1931) Errezil

  Izan zuten lehen autoa Plymouth markakoa zen eta Donostiatik ekarri zuten.