Hika hizketan

• Elizako hilarriak eta buldak ordaindu beharra

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Elizan hilarriak egoten ziren. Han jarritako diruaren arabera hainbeste "pater noster" (aitagure) errezatzen zituzten abadeek. Garai bateko abadeak gogorrak eta diruzaleak zirela diote. "Bulie" (bulda). Bulda ordainduz gero, Garizumako barikuetan bakarrik egin behar bijilia, bestela urte guztiko barikuetan. Garizumako barikuetan baraua eta bijilia; zer jaten zuten. Abadeak etxerik etxe indabak edo bestelakoak batzen ere ibiltzen ziren. "Zelemina".

• Etxean gari nahikoa ez, eskatutako kopurua entregatzeko

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Gerraostean garia eta artoa entregatu beharra. Behin zazpi anega gari eskatu zizkieten, baina etxeko gari guztiarekin ere ez zuten nahikoa eta auzoan eskatu behar izan zuten. Gogoan du gurdian irrintzika nola eraman zituzten udaletxera. Patata ere entregatu behar izaten zuten. Errazionamendua.

• Lorra: auzolana, bata besteari laguntzea

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Lorra: bata besteari laguntzea. Etxeren bat erretzen bazen, "etxe-errearena" edo aseguru antzekoa egoten zen. Baina gero, "lorra" egoten zen eta auzokoek elkarri laguntzen zioten, ahal zutenarekin: materiala (pinua, gaztaina...) eta lana. Bideak garbitu behar zirenean ere lorra egiten zen. Baita garia ebakitzean ere. Leku batzuetan lehenago heltzen zen garia eta txandaka joaten ziren bata bestearen baserrietara. Gero merienda egiten zuten.

• Familia handiak; abade, fraide edo morroi joan behar

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Abade edo fraile lapurrek", mutil eske ibiltzen ziren abade edo fraide sartzeko. Bokaziorik gabe joaten zen jendea, hobeto bizitzearren bakarrik. Familia handiak zeuden eta ez zegoen denentzat nahikoa. Bestela morroi edo neskame joan behar, jatekoaren truke. Lantegietara ere joaten zen jende gazte-gazterik.

• Fraidegaien meriendaren inbidiatan

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Larreako komentuan fraidegai ugari egoten ziren. Jai zutenean, euren etxe ingurura joaten ziren mantzanillak batzera eta merienda eramaten zuten: txokolatea eta ogia eta laranja. Beraientzat luxua zen hori; berak lehenbiziko laranja Erregenetan ikusi zuen, opari gisa jaso zuenean. Fraidegai haiek ikustea, fraide joateko amu bat zen. Garai hartan hori zen arrazoi nagusia, gerora etorri zen ikasteagatik fraide joatearena. Anaia ere derrigorrean joan zen.

• Etxanoko tabernak; txerri-afariak

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Sagarren taberna bota egin zen bidea zabaldu zenean. Garai batean txerri asko egoten zen tabernetan, txerri-afariak egiten zirelako. Horregatik beraiek ere sari moduan txerrikiak jarri zituzten jaietan.

• Bola-jokoaren inguruko azalpenak

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Bola-jokoaren inguruko azalpenak. Puntuak nola lortzen diren. Jokaldi baliogabeak.

• Perretxikotarako zaletasuna

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  "Perretxikeru" handia dela dio. Perretxiko-klaseak. Aititak haritzaren edo pagoaren azpiko perretxikoak bakarrik jaten zituen. Berak erreleboetan lan egiten zuen. Behin perretxikoak irteten ari zirela eta ilunetan joan zen perretxikotara eta hiru onddo jaso zituen. Jakineko hiru puntu dauzka eta lehenbizi han begiratzen duela dio.

• Txoriek zabaltzen dute mihuraren hazia

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Mihuraren ("muérdago) inguruko azalpenak. Txoriek zabaltzen dute hazia.

• Torreburubarri, gurasoek 1935ean egina

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  (Argazkiei begira) Torreburu, bere jaiotetxea, 1935ean egin zuten gurasoek, ezkondu aurretik, amamak (amaren amak) lur-saila emanda. Soroak egiteko lurra lantzen jardun zutenean, aitak nahiago izaten zuen harria irtetea lurra baino, inguruko harriekin egin zuten etxea eta. Euskarazko izena du jarrita etxeak eta gerra sasoian eta gerraostean horri eustea meritu handia dela dio. Izan ere, garai batean ez zuten uzten euskaraz hitz egiten ere.

• Aita Santoñan preso; ama ume txikiekin ihesi

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Aita igeltseroa zen. Lau neba-arreba dira eta amak hazi zituen. Imanol 1937an jaio zen, jada gerra hasita. Gerratean aita preso eraman zuten Santoñara eta hiru urtez egon zen han, "Trabajadoreetan". Arreba nagusiak urtebete eta berak hilabete zutela, amak etxetik alde egin behar izan zuen. Galdamesen egon ziren urtebete inguruan. Itzuli zirenean, etxea apurtuta eta hutsik aurkitu zuten. Auzoetan geratu zen eskumako jendeak lapurtu zituela besteen etxeetako gauzak dio. Amak bere arreoko izarak auzoan ikusi zituen eskegita baina ezin ezer esan.

• Amak bular gutxi, baina esnea nahikoa

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Ama beti "eskasa" egoten zela dio, 45 kilo inguru izaten zituen. Ez zitzaion bularrik ikusten eta berak harrituta galdetzen zion ea nondik eman zien titia umetan. Esnea nahikoa izaten zutela esaten zien beti amak.

• Eskolatik txangoa, itsasoa ikustera

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Zortzi urtetik hamahirura auzoko eskolan ibili zen, Nati irakaslearekin. Gaztelaniaz ikasten zuten. Urtean behin Aldundiaren laguntzaz edo, txangoa egiten zuten. Gogoan du 10 urte ingururekin lehenengo aldiz itsasoa ikustera joan zirela. Itsasoak egin zion inpresioa. Bainujantzirik ez eta galtzontzilloak atzekoz aurrea jantzita bainatu ziren. Egun beroa zen eta erreta itzuli ziren.Trenez joan ziren eta bidean abestu egiten zuten: "Ay, qué buenas son, doña Nati y compañía...". Bazkaria zapata kaxan eramaten zuten.

• Zapata kaxak eta egunkariak gorde, berrerabiltzeko

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Zapata gutxi erosten zen, normalean abarkekin edo abarketekin ibiltzen zirelako, baina zapata kaxak gorde egiten ziren, berrerabiltzeko. Aitak egunkaria ere beti gordetzen zuen, irakurri ostean, zerbait batzeko edo sua pizteko edo...

• Auzoko eskolan Luis Vives entziklopedia; Zornotzako eskola partikularra

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Eskolan liburu bakarra erabiltzen zuten: "Enciclopedia Luis Vives". Liburuaren atalak: gramatika, aritmetika... Orduan gutxik ikasten zuten 13-14 urtetik aurrera. Bera 13 urterekin Zornotzan katalan batzuek zuten eskola partikularrera joan zen eta han sei hilabetean aurreko bost urteetan baino gehiago ikasi omen zuen. Irakasleak. Auzoko eskolan adin desberdinetako ume asko batera. Eskolako materiala.

• Bilboko maistrari baratzean laguntzen

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Auzoko eskolako irakaslea (Nati) ezkongabea zen eta Bilbotik etortzen zen. Eskolan bertan bazkaltzen zuen. Ostegun arratsaldeetan jai izaten zuten eta baratzean laguntzen zioten irakasleari. Satsa lepoan ekartzen zuten, zestoan hartuta. 7 urtetik 14ra bitarteko 50-60 neska-mutil zuzen mantentzen zituela eta meritua zuela dio. Etxerako lezioak bidaltzen zizkien eta amak laguntzen zien hasieran, berak zekienaren parera iritsi arte. Gaztelaniaz ez zekiten hasieran eta maistrak ez zekien euskaraz. Berak 14 urterekin lanean hasi zenean ikasi zuen gaztelaniaz.

• Eskolarako bazkaria: sardina zaharra eta txokolate ontza, arrebarekin erdibana

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  12etatik 12:30era doktrina, egunero, on Luis abadearekin. Arreba eta biak bazkaria hartuta joaten ziren eskolara. Bazkaltzeko sardina zaharra erdibana: egun batean buru aldea eta hurrengoan buztan aldea. Txokolate ontza ere erdibana. Eguerdia errazionamenduko ogiaren bila joaten zen Zornotzara, arreba eskolan utzita, eta sarritan bi ogitxoak berak jaten zituen bidean.

• Intxaurrak edo sagarrak lapurtzen bazituzten, egurra

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Eskolara bazkariarekin joaten ziren arreba eta biak eta elizpean egoten ziren. Inguruan zeuden intxaurrei begira egoten ziren, baia bakarren bat harrapatuz gero, "baltzittu" egiten zituztela dio. Sagarrak ugari egoten ziren inguruetan, sagardotegiak ere baziren eta. Eguraldi txarra zenean, urak eramaten zituen sagar asko. Baina beraiek bakarren bat harrapatuz gero... Behin arreba sagar arbola gainean harrapatu zuten eta hankak belztuta utzi zizkioten. Gero, etxean ere errieta entzun behar. Eskolatik irtendakoan amamarengana joaten zen eguerdiko hondarrak jatera.

• Lanean irabazitakoa bazkaritan eta garraioan gastatu

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  14 urterekin beharrean hasi zen. Bederatzi pezeta irabazten zituen eta zortzi pezeta ordaindu behar izaten zituen bazkariagatik. Aitak bederatzi ordaintzen zituen, ardo "kuartilloa" edaten zuelako. Autobusa pezeta bat ordaindu eta han joaten zen irabazitako guztia. Hala ere, lanbidea ikasten ari zela eta pozik.

• 14-18 urte bitartean pertsianak muntatzen

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  14-18 urte bitartean etxe berrietan pertsianak jartzen lan egin zuen. Hasieran ikasten jardun eta gero, pertsianak muntatzen hasi zen eta beste herri batzuetara joaten zen. Orduan hasi zela mundua ikusten dio. Tabernan bazkaltzen zuten eta han etxean jaietan baino hobeto jaten zuten.