Hika hizketan

• Etxanok adierazten zituen eliza aldea eta herri osoa

  Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

  Etxano eliza aldearekin lotzen zuten. Etxanok bere izaera mantentzen duela dio, baina gazteentzat auzoa dela, ez badira elizara edo bertako eskolara joaten.

• Isilik egoteko mehatxua

  Agustin Legorburu Uriarte (1928) Antonia Uriarte Iriondo (1934) Amorebieta-Etxano

  Aitari gertatutako pasarte bat kontatzen du Agustinek, isilik egoteko mehatxua jaso zuenekoa.

• Garizuman ez dantzarik eta ez txisturik

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Elizak indar handia zuen. Garizuman ezin zen dantzarik egin eta txisturik jo ere ez. Berari txistua jotzea gustatzen zitzaion, baina, deskuidatuz gero, amamaren errieta entzun behar. Luze egiten ziren zazpi aste erromeriarik barik. Baina betetzen ez zuenari ez zion absoluziorik ematen abadeak eta hori gogorra zen herri txiki batean.

• Emakumeak kanpoan paseatzen eta gizonak tabernan

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Garai batean emakumeak ez ziren tabernan sartzen. Nobioarekin sartuta ere, jendeak begiratu txarra. Eguraldi txarra bazen ere, emakumeak kalean paseatzen eta gizonak taberna barruan.

• Emakumeak ateratzen zuen familia aurrera

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Emakumeen rola. Euskal Herrian emakumeek ateratzen zuten familia aurrera. Garai bateko emakumeak: "bendeja"rekin kalera jaitsi, 10etako mezara joan, elizako hilarria zaindu, kandelak piztu eta etxera.

• Elizako hilarriak eta buldak ordaindu beharra

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Elizan hilarriak egoten ziren. Han jarritako diruaren arabera hainbeste "pater noster" (aitagure) errezatzen zituzten abadeek. Garai bateko abadeak gogorrak eta diruzaleak zirela diote. "Bulie" (bulda). Bulda ordainduz gero, Garizumako barikuetan bakarrik egin behar bijilia, bestela urte guztiko barikuetan. Garizumako barikuetan baraua eta bijilia; zer jaten zuten. Abadeak etxerik etxe indabak edo bestelakoak batzen ere ibiltzen ziren. "Zelemina".

• Etxean gari nahikoa ez, eskatutako kopurua entregatzeko

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Gerraostean garia eta artoa entregatu beharra. Behin zazpi anega gari eskatu zizkieten, baina etxeko gari guztiarekin ere ez zuten nahikoa eta auzoan eskatu behar izan zuten. Gogoan du gurdian irrintzika nola eraman zituzten udaletxera. Patata ere entregatu behar izaten zuten. Errazionamendua.

• Lorra: auzolana, bata besteari laguntzea

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Lorra: bata besteari laguntzea. Etxeren bat erretzen bazen, "etxe-errearena" edo aseguru antzekoa egoten zen. Baina gero, "lorra" egoten zen eta auzokoek elkarri laguntzen zioten, ahal zutenarekin: materiala (pinua, gaztaina...) eta lana. Bideak garbitu behar zirenean ere lorra egiten zen. Baita garia ebakitzean ere. Leku batzuetan lehenago heltzen zen garia eta txandaka joaten ziren bata bestearen baserrietara. Gero merienda egiten zuten.

• Familia handiak; abade, fraide edo morroi joan behar

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Abade edo fraile lapurrek", mutil eske ibiltzen ziren abade edo fraide sartzeko. Bokaziorik gabe joaten zen jendea, hobeto bizitzearren bakarrik. Familia handiak zeuden eta ez zegoen denentzat nahikoa. Bestela morroi edo neskame joan behar, jatekoaren truke. Lantegietara ere joaten zen jende gazte-gazterik.

• Fraidegaien meriendaren inbidiatan

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Larreako komentuan fraidegai ugari egoten ziren. Jai zutenean, euren etxe ingurura joaten ziren mantzanillak batzera eta merienda eramaten zuten: txokolatea eta ogia eta laranja. Beraientzat luxua zen hori; berak lehenbiziko laranja Erregenetan ikusi zuen, opari gisa jaso zuenean. Fraidegai haiek ikustea, fraide joateko amu bat zen. Garai hartan hori zen arrazoi nagusia, gerora etorri zen ikasteagatik fraide joatearena. Anaia ere derrigorrean joan zen.

• Etxanoko tabernak; txerri-afariak

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Sagarren taberna bota egin zen bidea zabaldu zenean. Garai batean txerri asko egoten zen tabernetan, txerri-afariak egiten zirelako. Horregatik beraiek ere sari moduan txerrikiak jarri zituzten jaietan.

• Bola-jokoaren inguruko azalpenak

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Bola-jokoaren inguruko azalpenak. Puntuak nola lortzen diren. Jokaldi baliogabeak.

• Perretxikotarako zaletasuna

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  "Perretxikeru" handia dela dio. Perretxiko-klaseak. Aititak haritzaren edo pagoaren azpiko perretxikoak bakarrik jaten zituen. Berak erreleboetan lan egiten zuen. Behin perretxikoak irteten ari zirela eta ilunetan joan zen perretxikotara eta hiru onddo jaso zituen. Jakineko hiru puntu dauzka eta lehenbizi han begiratzen duela dio.

• Txoriek zabaltzen dute mihuraren hazia

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Mihuraren ("muérdago) inguruko azalpenak. Txoriek zabaltzen dute hazia.

• Torreburubarri, gurasoek 1935ean egina

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  (Argazkiei begira) Torreburu, bere jaiotetxea, 1935ean egin zuten gurasoek, ezkondu aurretik, amamak (amaren amak) lur-saila emanda. Soroak egiteko lurra lantzen jardun zutenean, aitak nahiago izaten zuen harria irtetea lurra baino, inguruko harriekin egin zuten etxea eta. Euskarazko izena du jarrita etxeak eta gerra sasoian eta gerraostean horri eustea meritu handia dela dio. Izan ere, garai batean ez zuten uzten euskaraz hitz egiten ere.

• Aita Santoñan preso; ama ume txikiekin ihesi

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Aita igeltseroa zen. Lau neba-arreba dira eta amak hazi zituen. Imanol 1937an jaio zen, jada gerra hasita. Gerratean aita preso eraman zuten Santoñara eta hiru urtez egon zen han, "Trabajadoreetan". Arreba nagusiak urtebete eta berak hilabete zutela, amak etxetik alde egin behar izan zuen. Galdamesen egon ziren urtebete inguruan. Itzuli zirenean, etxea apurtuta eta hutsik aurkitu zuten. Auzoetan geratu zen eskumako jendeak lapurtu zituela besteen etxeetako gauzak dio. Amak bere arreoko izarak auzoan ikusi zituen eskegita baina ezin ezer esan.

• Amak bular gutxi, baina esnea nahikoa

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Ama beti "eskasa" egoten zela dio, 45 kilo inguru izaten zituen. Ez zitzaion bularrik ikusten eta berak harrituta galdetzen zion ea nondik eman zien titia umetan. Esnea nahikoa izaten zutela esaten zien beti amak.

• Eskolatik txangoa, itsasoa ikustera

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Zortzi urtetik hamahirura auzoko eskolan ibili zen, Nati irakaslearekin. Gaztelaniaz ikasten zuten. Urtean behin Aldundiaren laguntzaz edo, txangoa egiten zuten. Gogoan du 10 urte ingururekin lehenengo aldiz itsasoa ikustera joan zirela. Itsasoak egin zion inpresioa. Bainujantzirik ez eta galtzontzilloak atzekoz aurrea jantzita bainatu ziren. Egun beroa zen eta erreta itzuli ziren.Trenez joan ziren eta bidean abestu egiten zuten: "Ay, qué buenas son, doña Nati y compañía...". Bazkaria zapata kaxan eramaten zuten.

• Zapata kaxak eta egunkariak gorde, berrerabiltzeko

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Zapata gutxi erosten zen, normalean abarkekin edo abarketekin ibiltzen zirelako, baina zapata kaxak gorde egiten ziren, berrerabiltzeko. Aitak egunkaria ere beti gordetzen zuen, irakurri ostean, zerbait batzeko edo sua pizteko edo...

• Auzoko eskolan Luis Vives entziklopedia; Zornotzako eskola partikularra

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Eskolan liburu bakarra erabiltzen zuten: "Enciclopedia Luis Vives". Liburuaren atalak: gramatika, aritmetika... Orduan gutxik ikasten zuten 13-14 urtetik aurrera. Bera 13 urterekin Zornotzan katalan batzuek zuten eskola partikularrera joan zen eta han sei hilabetean aurreko bost urteetan baino gehiago ikasi omen zuen. Irakasleak. Auzoko eskolan adin desberdinetako ume asko batera. Eskolako materiala.