Hika hizketan

• Gizonezkoek hika aritzeko aukera gehiago II

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Gizonezkoek, tabernan elkartzen zirenean, hika egiten zuten elkarrekin eta, laguna izan ez arren, han ezagututakoari hurrengoan ere hika egiten zioten, konfiantza-puntua hartzen zutelako. Maritxuk dio norbaiti hika egin eta zuka erantzuten badu, konfiantza falta iruditzen zaiola.

• Hikaren aurkako iruzkinak

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Hika zakarra dela entzun izan dute. Eta hika eginez gero, "hori baserrittarra izangon" bezalako iruzkinak ere bai. Pertsona batzuen aurreiritziak direla diote. Ramonek dio berak ez duela izan inoiz ikuspegi hori, berak konfiantza gehien duen pertsonekin egiten duelako hika.

• Telebistan eta irratian hika gutxi

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Zaila izaten da hizkuntza-ohiturak aldatzea. Telebistan eta irratian ez da hikarik entzuten eta horrek ere badu eragina. Umeek hika entzuteko eta ikasteko, egokia litzateke marrazki bizidunetan hika sartzea.

• Gero eta baserritar gutxiago; Maringo egoera

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Gero eta baserritar gutxiago dago. Etxeek iraungo dutela uste du Ramonek, baina baserritarrek ez. Marinen 1700 inguruan 37 baserri zeuden; gaur egun ez dago baserritik bizi denik. Baserritarren protestak. Egoera okerrera doa. Gazteak auzoetara bizitzera joateko oztopoak: zerbitzurik ez.

• Marinen denek euskaraz

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Marinen euskaraz egiten dute, baita gazteek ere.

• Baserriko emakumeek lan handia

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Garai batean emakumeek lan asko egin behar izaten zuten baserrian, soroko lanez gain etxeko lan guztiak ere euren gain izaten zituztelako. Gizonek ez zuten etxeko lanik egiten. Gaur egun egoera hobetu da emakume baserritarrentzat. Kalean, ostera, egoera ez ote den okertu dio Ramonek: oraindik ere emakumeek izaten dute umeen ardura eta, gainera, etxetik kanpora lan egiten dute.

• Garai batetik aldaketa handia; teknologia eta berrikuntzak

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Garai batean errekara joaten ziren arropak garbitzera. Ur gutxi izaten zen etxeetan eta argia ere gutxi. "Txirristolia" erabiltzen zen argi egiteko. Gauzak asko aldatu dira, teknologiak onurak ekarri ditu. Badira okerrerako diren berrikuntzak ere, baina bakoitzak hartu behar neurria. Garai batean, baserri batetik bestera abisua pasatzeko, ulu egin behar. Ordua kanpaiei esker jakiten zuten.

• Gaztelaniaz ere egin arren, euskara nagusi gazteen artean

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Beraiek ere izan zuten gaztelaniarako joera, baina euskararen aldeko bultzadari esker euskaraz egiten jarraitu zuten. Gazteek gaur egun gaztelaniaz egiten dutela tarteka, baina euskara dela nagusi iruditzen zaie. Ramonek ez du uste gaztelaniarako joera gehitzen joango denik.

• Telefonoa: ez izatetik gabe ezin bizi izatera

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Telefonoa aurrerapen handia izan zen. Maringo lehen telefonoa beraien etxean jarri zuten eta norbaitek deitutakoan etxe hartara abisua ematera joan behar. Mugikorrak hasi aurretik, bidaietara ere telefonorik eta bestelakorik gabe joan behar, baina orduan ez zen horren beharrik sentitzen. Gaur egun, berriz, ez dakigu telefono gabe bizitzen.

• Euskal kantak ikasten zituzten `Boga-boga´ liburutik

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Ez dute gaur egungo euskal musika talderik ezagutzen. Garai batean euskal kantak ikasten zituzten abadearekin, maistra etorri aurretik, `Boga-boga´ liburuarekin. Gustuko zuten abestea. Maritxuk dio arrosariotik irtendakoan kantuan joaten zirela basora. Gaur egun gazteek ez dute euskal abestirik abesten. Ramonek dio beraiek tabernarik taberna kantuan ibiltzen zirela.

• Meza, jendea elkartzeko aitzakia

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Garai batean auzokoak mezara joaten ziren eta denak elkartzeko aitzakia izaten zen. Gaur egun askoz gutxiago ikusten dute elkar. Gaur egun Whatsapp bidez izaten da gehiago harremana.

• Zoriak euskaltegiko irakasle izatera eraman zuen

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Ingeniaritza zibila ikasi zuen Bilbon, baina berehala konturatu zen ez zela hori nahi zuena. Buelta asko eman ostean, Lasarteko euskaltegian hasi zen lanean. Bide horretan ez du bereziki euskararen inguruko lanketarik egin eta ataundarra izateak eta etxean euskara ona jasotzeak ahalbidetu duela bera euskara irakasle izatea dio.

• Euskara aberatsa jaso du etxean

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Aita ataundarra eta ama orexarra ditu. Gurasoengandik euskara ona jaso du, haiek aurrekoengandik halaxe jaso zutelako. Pertsonaren arabera euskara itxiagoa edo garbiagoa erabiltzen du. Tratamenduei dagokienez ere badu aberastasuna. Umetatik jaso du hika, gurasoek hala egiten diotelako. Berorika ere ez zaio arrotza egiten, "Jentilen etorrera" elkartekoen antzezpenetan entzun izan duelako eta familian ere aurrekoek erabiltzen zutelako.

• Toka umetatik; noka beranduago

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Senide guztiak mutilak dira eta, ondorioz, etxean toka zen nagusi. Hala ere, beti entzun izan du noka ere, gurasoek euren senideekin noka ere erabiltzen zutelako. Umetan toka egiten zuen mutilekin eta neskekin zuka. Nagusitu arte ez zen hasi noka erabiltzen, jakin arren. Euskaltegian lanean hasteak zerikusia izan zuen noka erabiltzearekin, ikasleei eskatzen ziena berak ez zuela betetzen sentitzen zuelako. Hasieran zukatik nokara aldatzea kosta arren, gaur egun denekin hika egiten du.

• Euskaltegiko ikasleei ere hika

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Hasieran kosta egin zitzaion noka egitea, baina lortu zuen. Gainera, kutsakorra dela dio, inguruko batzuk gerora hasi direlako. Euskaltegian C2ko ikasleei ere hika egiten die eta ikasturte bukaerarako izaten da hika ausartzen denen bat urtero.

• Denei hika, zuka erantzun arren

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Gaur egun inguruko guztiekin hika egiten du, nahiz eta haiek zuka erantzun. Horretara ohitu egiten dela dio. Gainera, hika eginez gero, hika pixka bat dakitenak ere animatu egin daitezke.

• Ataunen nagusiagoek hika; irakaslearen eragina

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Ataunen bera baino dozena bat urte zaharragoek toka-noka naturaltasun osoz egiten dute. Bere belaunaldian hasi zen galera. Hala ere, adin inguru horretako neska batzuk kontzienteki ahalegintzen direla hika erantzuten dio. Umetan izan zuen irakasle batek berari hika egiteko eskatzen zien. Badaki inguruko batzuek hari esker hartu zutela hika egiteko ohitura.

• Irakasleari hika; hitanoaren "arauak"

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Jesus Mari Goikoetxea `Goiko´ ataundarra izan zuen irakasle umetan eta ikasleei hika egiteko eskatzen zien. Zenbaitek, tartean Iñakiren aitak, ez zuen ondo ikusten umeek irakasleari hika egitea, hitanoaren erabilera-ohituren arabera, zaharragoei hika egitea gaizki ikusita egon delako. Hitanoaren "arauak". Bera arau horiek malgutzearen aldekoa da. Zenbait adibide jartzen ditu.

• Umeei oso txikitatik hika

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Hitanoaren erabilera-arauetako bat ume txikiei hika ez egitea izaten zen; normalean pixka bat koskortutakoan egiten zitzaien. Iñakik dio euren familian oso txikitatik egin izan dietela hika umeei. Abereei, berriz ez daki nola egingo ote dieten.

• Garai batean Ataungo eskolan euskalkia eta hika transmititzen ziren

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Garai batean Ataungo irakasleen gehiengoa bertakoa edo ingurukoa izaten zen. Ondorioz, era naturalean iristen zitzaizkien umeei bai euskalkia eta baita hika ere. Ez daki gaur egungo egoera zein ote den.