Hika hizketan

• Hitanoaren egoera Bergaran; Osintxuko kasua

  Karmele Agirregabiria Agirre (1964) Axun Garai Errasti (1939) Eskoriatza

  Bergaran norekin egiten duen hika Karmelek. Osintxun hika gehiago egiten da, bai gizonezkoek eta baita emakumezkoek ere. Mutilek hika gehiago egitea kontu orokorra da.

• Hika bultzatzeko, hikalaguna binaka

  Karmele Agirregabiria Agirre (1964) Axun Garai Errasti (1939) Eskoriatza

  Hika biziberritzeko zer egin behar ote litzatekeen. Hikalaguna jarriz gero, bikoteak egin behar lirateke, taldean ez delako hika egiten, biren artean baizik. Hau da, hikalagun bat hartu eta harekin aritu.

• Garbigailua eta igogailua asmakizunik onenak

  Karmele Agirregabiria Agirre (1964) Axun Garai Errasti (1939) Eskoriatza

  Garbigailua sekulako asmakizuna izan zen. Axunen ustez igogailua da beste asmakuntza garrantzitsu bat. Karmelek kontatzen du amaren etxean igogailua jartzeko arazoak izan zituztela, bizilagun batzuek beharrik ez zutelako ikusten. Lehenengo garbigailuak nolakoak ziren. Aurretik etxe aurreko putzuan garbitzen zituzten arropak.

• Garai bateko emakumeen bizimodua

  Karmele Agirregabiria Agirre (1964) Axun Garai Errasti (1939) Eskoriatza

  Garai batean gizonezkoen lana lantegira joatea zen eta etxeko lanak emakumeek egin behar. Baserrian, gainera, kanpoko lanak ere egin behar izaten zituzten emakumeek. Gizonek siestarako aukera izaten zuten, baina emakumeek segi egin behar. Gauzak asko aldatu dira. Hala ere, gauzak atzerantz ote doazen dute sentipena.

• Teknologiak ekarritako aldaketak

  Karmele Agirregabiria Agirre (1964) Axun Garai Errasti (1939) Eskoriatza

  Teknologia berrien eragina. Lehen telefono-zenbakiak buruz jakiten ziren. Edozein tramite egiteko orain ordenagailuz egin behar. Askotan ordenagailuarekin ohituta egon arren, arazoak. Telefono mugikorrak baditu bere abantailak, baina gauza txarrak ere asko. Gainera, mugikorraren bitartez guztiz kontrolatuta gauzkatela dio Karmelek.

• Inteligentzia artifiziala

  Karmele Agirregabiria Agirre (1964) Axun Garai Errasti (1939) Eskoriatza

  Unibertsitateetan arazoak sortzen ari omen da inteligentzia artifiziala. Karmelek dio berak probatu duela eta harrigarria dela nola funtzionatzen duen.

• Hizkera batzuen fama; oraindik ere konplexuak euskalkiarekin

  Karmele Agirregabiria Agirre (1964) Axun Garai Errasti (1939) Eskoriatza

  Goierri aldean egiten dela hika gehiago. Bertako euskararen inguruko iritzia: oraindik ere euskara zatarraren konplexua dago. Gipuzkerak hizkera finagoaren fama. Beraiek ez dute Gipuzkoako edozein herritako euskara ulertzeko arazorik, eta alderantziz bai. Karmelek euskaltegiko zuzendaritzako bilera batean gertatutakoa kontatzen du.

• Euskalkien inguruko metafora

  Karmele Agirregabiria Agirre (1964) Axun Garai Errasti (1939) Eskoriatza

  Gotzon Garatek artikulu batean euskalkien inguruko metafora egiten zuela dio Karmelek: euskalkiak Amazonas oihanarekin eta Versalleseko lorategiekin alderatzen zituen. Horren inguruko iritzia.

• Etxean eta lagunartean hika; neska-mutilak hika Marinen

  Maritxu Arrese Letona (1945) Eskoriatza

  Maritxu etxean hasi zen hika hitz egiten, senideen artean, eta lagunartean ere halaxe egiten zuten, nahiz eta eskolan gaztelaniaz ikasi. Abadeak ere hika egiten zien. Gurasoek euren anai-arrebekin hika egiten zuten. Seme-alabei zuka egiten zien aitak; amak, berriz, hika. Inguruko senideek (osaba-izebek, aitona-amonek) mutilei hika egiten zieten, baina neskei zuka. Marinen ohikoa zen neska-mutilak hika aritzea. Berak alabei ere hika egiten die.

• Hikaren gainbehera

  Maritxu Arrese Letona (1945) Eskoriatza

  Hikaren egoera aldatzen joan zen Marinen. Gazteak Eskoriatzara ikastera joateak izan dezake eragina. Berak alabei hika egiten die, baina ez daki beste etxeetan ere transmisio hori egon ote den. Alabek lagun batzuekin behintzat hika egingo dutela uste du.

• Emakumezkoei hika gutxiago

  Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Lau senidetan gazteena da Ramon eta bera izan zen Bidebeitiagoikoa baserrian jaio zen azkena. Anaia nagusiagoek beti hika egiten zioten eta berak ere umetatik egin izan du. Amak hika egiten zien, baina aitak zuka. Arrebei eta lehengusinei hika egin izan dien arren, lagunartean neskei gutxiago egiten ziela dio. Gaur egun ere oso emakumezko gutxiri egiten die hika. Gizonezkoekin, berriz, askoz gehiago egiten du.

• Euskara batuaren eragina hikaren erabileran

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Ramonek ez du inoiz entzun hika ez dela emakumezkoentzako moduko hizkera eta ez du hala uste, gainera. Bere ustez euskara batuaren etorrerak du zeresana hikaren galeran. Lantegian euskaraz egin izan du beti gazteagoekin, baina haiek euskara batuan egiten zutenez, bera ere batura hurbiltzen saiatzen zen, eta, ondorioz, hika alde batera utzita zuka egin izan die gazteagoei. Ingurukoak izanez gero, berriz, mutilei hika, baina neskei zuka. Maritxuk, berriz, beste auzoetako emakumezkoekin hika egiten omen zuen lantegian.

• Ramonek semeei zuka; Maritxuk alabei hika

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Semeei beti zuka egin izan die Ramonek, baina ez daki zergatik, etxean eredu hori jaso zuelako edo. Hala ere, Maritxuk alabei hika egiten die.

• Bikotearekin zuka

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Euren bikoteekin zuka egiten dute. Inguruan ezagutzen dute elkarrekin hika egiten duen bikoteren bat, baina oso arraroa egiten zaie, hori ez zen izaten ohikoa eta.

• Ume txikiei hikarik ez

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Maritxuk ume txikiei ez die hika egin izan; koskortutakoan bai. Alabei, adibidez, gerora hasi zen hika egiten. Ramonek umeei ez die inoiz hika egin izan eta uste du behin zuka hasiz gero, ohitura hori ez dela aldatzen gerora. Maritxuren alabek normaltasunez hartu izan dute amak hika egitea. Ohituta daude gurasoak euren senideekin hika entzuten. Hikak konfiantza ematen duela dio Ramonek.

• Hika konfiantza handiagoa

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Hikak konfiantza handiagoa ematen duela dio Maritxuk; zuka errespetuzkoagoa iruditzen zaio. Ramonek, berriz, gertuko herri batera joanez gero hika egiten duela dio, baina urrunxeago joanez gero, lehenbizi zuka hasten dela. Gazteekin ere zuka, gazteek euskara batuan egiten dutelako.

• Animaliei toka

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Animaliei hika egin izan diete; arra zein emea izan, toka hitz egiten diete.

• Arrasaten gutxik egiten zioten euskaraz Ramoni

  Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Ramon 12 urterekin Arrasatera joan zen eskolara eta oso gutxik egiten zioten euskaraz. Besteek ez zekiten edo ez zuten egiten. Horietako asko gerora euskaraz hasi ziren eta euskaraz egiten dute gaur egun. Orduan euskaraz egiten zutenekin hika egin izan du beti; besteekin, berriz, zuka.

• Hizkuntza-ohiturak lantegian

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Maritxu Maringo eskolan ibili zen eta 19 urterekin Copreci lantegian hasi zen lanean. Bertan lan egiten zuten emakume asko baserrietakoak ziren eta hika egiten zuten elkarrekin. Ramonek, berriz, Fagorren lan egin izan du Arrasaten. Euskara zen nagusi lantegian. Gizonezkoei hika egiten zien eta emakumezkoei zuka. Gazteak sartzen hasi zirenean, haiei zuka egiten hasi zen. Zaharragoei hika egitea ez da ondo ikusita egon, hala ere, Ramonek ohitura kontua dela gehiago uste du.

• Hizkuntza-ohiturak Marin auzoan

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Marin auzoan denek elkar ezagutzen dute. Maritxuk dio batzuei hika egiten diela eta beste batzuei ez, baina ez daki zergatik. Ramonek adin batetik gorako gizonezkoei hika egiten die, baina emakumezkoei ez.