Hika hizketan

• Garai bateko pilotari eta gazteek, eskuak ondo gogortuta izaten zituzten

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibarren zestaz eta palaz ere jokatzen zen, baina bertakoa eskuz jokatzea zen. Eta eskuz ondo jokatzen zutenak, beste modalitateetan ere ondo aritzen ziren. Zestaz ere ondo. Garai hartan eskuak ondo gogortuta izaten zituzten denek, lan asko eginda; takorik eta babesik ez zen ezagutzen. Eskuetako minari "ultzekua" esaten zitzaion (esku erdian mina izatea). Ultzekoarekin ez zuten jokatzen, mina osatu arte. Pilotak ere ezberdinak ziren. Pilotarien entrenamendua eta zainketa ere ez zen ezagutzen. Txikitori gertatutakoa kontatzen du, partidua jokatu aurretik mozkortuta aurkitu zutela, eta hala ere irabazi egin zuela.

• Atano eta Gallastegi, bata artista, bestea indartsua

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Atanoren eta Migel Gallastegiren partidak ere ezagutu eta ikusi zituen. Gallastegik askotan jokatzen zuen biren aurka (eta irabazi). Eta beste batekin hirukotearen aurka ere bai. Migel Gallastegi atzelaria zen; Atano aurrelaria. Orduan sakea librea izaten zen, 3 t'erdia pasatuz. Atano artista bat zen, baina Migel indartsuagoa. Gainera, Migel asko eta ondo zaintzen zen. Beti mendian zebilen, entrenatzen. Atano, ostera, artistagoa zen, baina ahulagoa eta eskuz ere askotan arazoak zituena. Atanoren eta Gallastegiren gorabeherak kontatzen ditu.

• Migel Gallastegik Kiputxaneko zineko aulkiak jasotzen zituenekoa

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Migel Gallastegi pilotaria asko zaintzen zen. Gaztea zela, Isasi kaleko Kiputxaneko zineko aulki guztiak jasotzen zituen gauez, behin pelikula amaituta. Horren ordez, bertako frontoian (zinea frontoia ere bazelako) doan egitea lortzen zuen. Horrela entrenatzen zuen.

• Garai bateko pilotarien arropak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Atanok oso ile gutxi zeukan eta horregatik ez zuen sekula txapelik kentzen. Pilotan ere txapelarekin jokatzen zuen. Atanotarrak asko izan ziren, anai mordoa. Pilotariek, garai hartan, arropak frontis ondoan uzten zituzten. Pilotariek, orduan ere, fraka zuriz jokatzen zuten, gaur bezala. Eta gerrikoarekin, urdina edo gorria. "Fraka zurixa jantzittakua da" esaten zen, afizionatuetatik profesionaletara pasatutakoa zela adierazteko.

• Eibarko lehenengo trinketea eta taberna

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Bartolok ez zuen ezagutu Eibarko Trinkete zaharra, baina bai Trinkete izeneko taberna. Taberna hori tailer baten ondoan zegoen eta hantxe egon ei zen Eibarko lehenengo trinketea, Errebal eta Bidebarrieta kaleen artean, gaur egungo San Agustin kale inguruan, gutxi gorabehera. Lehenengo solairuan kafetegia zegoen eta goian jantokia. Baina Bartoloren sasoirako atzeko aldeko frontoia kenduta zeukan eta tailerra zegoen. Tailerrerako sarrera Bidebarrieta kaleko zubi txiki batetik egiten zen.

• Bartolo Mendaron jaio zen (Mendaro, artean, Mutriku zela)

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Bartolo Mendaron jaio zen. Garai hartan Mendaro ez zen herria. Bi auzo ziren, Azpilgoeta (Mutrikuko partea) eta Garagartza (Elgoibarkoa). Bartolo Mutrikun jaioa zen, beraz. Hala ere, "bere herrian", Mutrikun, 65 urterekin izan zen lehenbizikoz (jubilatu ondoren agiri batzuk jasotzera). Bestela, beste gauza guztiak Mendaron bertan egiten ziren, bertako parrokiaren bitartez. Jaiotza agiriekin ere arazoren bat izan zuen, epaitegian ez baitzen azaltzen Bartolo. Behin nagusituta "jaio zen" ofizialki.

• Arriolatarrak Mendarotik etorri ziren Eibarrera 1920 inguruan

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Bartolo gaztetan etorri zen Eibarrera bizi izatera, gurasoekin batera. Hala ere, sarritan joaten zen Mendarora. Mendaron ez zegoen ezer: irin-fabrika txiki bat besterik ez. Lehenengo aita etorri zen Eibarrera eta Bartolo zazpi urterekin.

• Saint Gerons txokolateak (Mendaro)

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Mendaron ez zegoen lantegirik 1920 inguruan. Irin-fabrika txiki bat eta txokolate-fabrika bat: Saint Gerons ezaguna. Senide frantsesak zituzten, baina eurak Mendaron jaiotakoak. Orain ezagun egin da, baina garai hartan txokolate fabrika txiki-txiki bat besterik ez zen.

• Eskusoinua kanpotik ekarri zuen trenbideak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Trenbidea egin zenean kanpotar asko etorri omen ziren kanpotik: frantsesak eta italianoak, esate baterako. Eskusoinua ere italiarrek ekarri omen zuten. Abadeek "inpernuko hauspoa" izena jarri zioten, soinuaren musikak dantza baitzekarren eta, ondorioz, lizunkerietarako aukera.

• Arraindegi kaleko eta Barrenkaleko dendak eta komertzioak (I)

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Bartolo eta bere gurasoak Mendarotik etorri ziren lanera. Eibarrera etorri zirenean, Barrenkalera joan ziren. Gaur egun ez dago kale hori. Errebal kaletik elizara igotzen zen, zuzen-zuzenean. Barrenkale ondoan Arraindegi kalea zegoen. Antza, garai batean, arraina hantxe saltzen omen zen. Arraindegi kalean denetarik zegoen: tenpleak, bainu-etxea, okindegiak (Larrañaga eta Eguren)... Barrenkalean ere gauza asko zegoen: Bazar Paquita arropa-denda, farmazia bat, tapizero bat (kanpotarra), oihal-denda bat, sastre bat... (hori guztia, igotzen eskuinetara).

• Arraindegi kaleko okindegiak: Kontxanekua eta Benitonekua

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Arraindegi kalean bi okindegi zeuden. Bata "Kontxanekoa" Ugalde eta Larrañagatarrena (gerraostean Grabadores kalera eraman zuten). Bertako semea, Justo Larrañaga, ezaguna izan zen. Eta horren alboan "Benitoneko" okindegia zegoen, Candido Eguren "Oka Txiki" ezagunaren gurasoen okindegia.

• Barrenkaleko dendak eta komertzioak (II)

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Barrenkaleko ezkerreko kaleko dendak. Behe-behean liburu-denda bat zegoen, goierritar batena; euskarazko liburuak ere saltzen zituzten. Alboan inprenta bat (haren gainean bizi ziren Bartolo eta bere senideak). Ondoren Charolaneko arropa-denda zegoen. Gero, goraxeago, "Serenuaneko" taberna ezaguna. Ondoren "Umaixoneko" etxea eta Arroitajauregitarren zapata-denda (Eibarko apaiz izandako senideena). Gorago, janari denda bat eta goi-goian "La dulce eibarresa", gozo-denda, txokolateria eta antzeko kontuak saltzen zituztenak (Bermeo ingurutik etorritakoak ziren).

• Eibarko "meaderoak", Barrenkalean eta parrokian

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Barrenkaleko goiko partean "meaderua" zegoen. Gizonezkoentzako txixa-lekua. Gaur egun Bidebarrieta kalea hasten den lekuan, gutxi gorabehera. Beste meadero bat parrokiaren kontra ere bazegoen (baina hori kendu egin zuten). Eibarko kale gehienak harrizkoak ziren, galtzada: Barrenkalea, Untzaga ingurua, eta abar.

• Arraindegi kaleko bainuetxea

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Arraindegi kaleko bainuetxea ere ezagutu zuen Bartolok. Barruan ez zen inoiz sartu. Etxean ez zen izaten ez dutxarik eta ez antzekorik. Orduan garbitasunari ez zitzaion gaur egungo garrantzirik ematen. Barreño batean garbitzen ziren, ondo xaboituta. Bestela, errekan.

• Eibarko igerilekuak eta Maltzagako betekoak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibarren presa asko zeuden eta igeri egiteko leku aproposak ziren: Otolerdikuan, Olarreagan, Barrenazarrian,... Bestela, igeri ondo egiten zekitenak Maltzagara joaten ziren. Maltzagan denendako lekua zegoen (igerian jakin edo ez jakin). Betekoak ere baziren, handiak. Trenbideko zubitik bertara salto egiteko aukera ere bazegoen. Batzuek zutabetik egiten zuten salto; ausartenek, trenbideko baranda gainetik.

• Gerrateek dirua ekarri dute Eibarrera

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  1914ko gerran krisialdi eta gorabehera handiak izan ziren Eibarko lantegietan. Armen salmentak gorabehera handiak izan zituen. Eibarko armaginek urretan kobratzen zuten, dirutan kobratu beharrean. Dena dela, gerrak dirua ekarri dio Eibarri: jendea elkar hiltzen eta eibartarrak aberasten. Espainiako gerran ere berdina gertatu zen (gerraostean, Eibarko lantegi batzuk ere aberastu egin ziren armak saltzen).

• Eibarko grebak eta "cocinas populares"

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibarren, batez ere, armak egiten ziren. 1918-1920 inguruan arma-salmenta gutxitu egin zen eta krisialdia etorri zen. Eibarko hainbat tailer greban egon ziren 3 hilabetean. Eibartar gehienek ez zuten ez dirurik ez jatekorik eta Eibarko udalak "rantxoa" jarri zuen, "cocinas populares" izenekoak. Eibarko etxe bakoitzari zenbaki bat ematen zitzaion eta anoa kopurua. Bartolok 10 urte zituela, 1922an, egunero joaten zen bere familia osoarentzat janari bila. Gehienetan, bazkaltzeko, babak izaten ziren; afaria ere ematen zuten.

• Primo de Riveraren garaiko alkateak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibarren sozialistek agindu dute ia beti. 1923an Primo de Riveraren diktadura hasi zen eta udalak desegin zituen. Garai hartan (1923-1930 bitartean) diktadurak jartzen zituen alkateak. Alkate barregarriak izan omen ziren.

• Eibarko arma-lantegiak eta pistolak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Bartolok ez du lan handirik egin armagintzan. Lanean hasi zenean, pistolarentzat piezak egiten hasi zen, dena dela. Pistolak hainbat lantegiren artean egiten zituzten; bakoitzak zati bat. Bartolok, gehienbat, beste pieza batzuk egin izan ditu: armairuetarako, oheetarako... Eibarren errebolber asko egiten zen. Garai batean STAR zen handiena, Estatuarentzat ere egiten zituelako. Eibarren, beste guztiek errebolberrak egiten zituzten; Starrak baita pistolak ere.

• 11 urterekin hasi zen lanean: errekauak, iturrira uretara...

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Bartoloren sasoian ume-umetan hasten ziren lanean. 10-12 urterako errekadista lanetan hasten ziren "granuja" lanetan. Hori izaten zen mailarik baxuena, astean 8 pezeta inguru. Bartolo Bidebarrieta kaleko lantegi batean hasi zen lanean: errekaduak egin, uretara joan iturrira, barautsak eta beste pieza batzuk erosi... Urkuzuko iturrira joaten ziren uretara.