Hika hizketan

• Aita, Luis Aranberri; 18. semea izatearen gorabeherak

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Amatiñoren aita, Luis "Koldo" Aranberri, erradikala zen euskara kontuetan. Hizkuntza kontuetan probokatzaile hutsa zen. Aita Elgoibarko Andikao baserrikoa zuen (eta ama Mallabikoa). 18 anai-arreba izan ziren eta Koldo denetan gazteena. Umetan seminariora bidali zuten eta gero Argentinara joan zen lanera, 1925 inguruan, beste pare bat anairekin.

• Margola tindategiaren sorrera

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Bere aita, Luis Aranberri, Argentinan egon zen pare bat urtez, eta handik itzultzean tindategia jarri zuen. Garai hartarako oso lanbide bereziak egin zituen (armaginaren semea izan arren): dependiente Argentinako denda batean, kosmetiko fabrika bat ere jarri zuen, eta azkenean tindategia izan zuen, Tintorería Margola. Tindategia anaiak sortu zuen, Gumer Aranberrik, gerra aurrean, baina gutxira Koldok hartu zuen tindategiaren ardura. Tindategiaren izenean (Margola) eta logotipoan (berde-gorri-zuria) nabarmen erakutsi zuen bere jarrera euskaltzale eta abertzalea.

• Eibarko Margola tindategia, Espainiako handiena

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Margola tindategia Bista Alegre kalean zegoen. Gerra aurrean eraikitakoa zen (1950 urte ingurura arte horrela jarraitu zuen). Sarrera Urki aldetik zen, gaur egun Mutiola kalea dagoen ingurutik. Urteak igaro ahala, handitzen joan zen. Aita bakar-bakarrik hasi zen lanean, baina urteekin Espainiako tindategi handiena bilakatu zen. 70 langile izatera iritsi zen. Izan ere, horixe izan zen tindategiaren galbidea; handiegia zen eta 1980. hamarkadako krisialdiak harrapatu zuen.

• Tindategiko lanak egiteko, isocarroa

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Tindategiak "servicio a domicilio" ere bazuen. Isocarroa zen, 3 gurpildun ibilgailua, eta etxerik etxe ibiltzen zen arropa zikina jaso eta garbia banatzen. Amatiño ere sarri ibiltzen zen isocarroan, askotan ezkutuan.

• Arropa tindatzearen garrantzia

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Tindategian esku-lan handia zegoen. Amatiñok ezagutu zuenerako nahiko mekanizatuta zegoen, baina lehenago ez. Eta tindatze-prozesua beti izan zen oso artesanala. Garai hartan arropa tindatzea oso lan garrantzitsua zen; arropa asko tindatzen zen. Horrelaxe ezagutu ziren, esate baterako, Amatiñoren gurasoak. Aita tindategian lanean zegoela, 13 urte inguruko neskatila sartu zen lantegira eta aitak esan ei zion, "zer? aittan abriguaz zuri trajia ein bihar detsue, ala?". Lehen hori oso arrunta zen. Oihalak askoz hobeak ziren, material ona, kalitatezkoa... arropak asko irauten zuen eta konpondu/tindatu egiten zen.

• "Sikuan" garbitzea zer den (ura beharrean, kimikagaiak erabiliz)

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Tindatzeaz gainera, garbitu ere egiten zen arropa. Lehengo arropa desberdina zen (kotoizko asko), etxeetan ez zegoen labadorarik, uretan garbitu ezin daitekeen arropa... Horregatik, diru gutxiago egon arren, lehen arropa asko eramaten zen tindategietara. Batez ere, uretan garbitu ezin zitekeena, "lehorrean" garbitzen dena, petrolioaren eratorriak diren produktuekin. Disolbenteak erabiltzen ziren arropa garbitzeko. Lehen jende guzti-guztiak zituen artilezko berokiak edo gabardinak, eta tindategietan garbitu behar izaten ziren, etxean ezin ziren garbitu. Urtaro aldaketa iristen zenean, milaka-milaka gabardina biltzen ziren Margolan. Mendikadak. Udan, berriz, milrayas frakak eta udako arropak, eta abar.

• Lutoaren eraginez, arropa asko tindatzen zen

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Lutoa ere oso garrantzitsua zen tindategietan. Familiakoren bat hiltzen zenean, senide guztiek arropa tindatu egiten zuten. Askotan, etxe batean norbait hilzorian bazegoen, Margolara joaten ziren abixatzera, senidea hil orduko arropa guztia beltz tindatu ahal izateko.

• Familiaren tindategian lanean 16 urtez

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Amatiñok 15-16 urtez egin zuen lan aitaren lantegian, Margola tindategian. 18 urte bete berri hasi zen lanean eta 34 urtera arte, gutxi gorabehera (1979. urtera arte). Ofizioa ikastera ere joan zen kanpora (plantxatzen ikastera, eta abar), baina batez ere kudeaketa eta diru-kontuetaz arduratu zen.

• Margolak 17 denda Euskal Herri osoan

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Tindategiko beste lanetako bat "arropa ateratzea" zen. Hau da, dendara sartu den arropa ea ondo markatu ote zen ziurtatzea. Arropa zikina zakuetan iristen zen Eibarrera, inguruko herrietatik, eta zaku horretan arroparen zerrenda eta albaranak ere iristen ziren. Eibarrera heldu ahala, jasotako guztia ondo zegoela ziurtatu behar zen. Margolak 17 denda izan zituen, Euskal Herrian barrena: Bergara, Plazentzia, Arrasate, Bilbo, Gasteiz, Donostia...

• Txahala errapera bota behar

  Vicente Areta Lezeta (1938) Eibar

  Txahal jaioberria behiaren errapera eraman eta esnea hartzen erakutsi behar izaten zaio. Mendian dabiltzanei ez, baina baserrian daudenei lagundu egiten zaie.

• Behien gaixotasunak: zuringa

  Vicente Areta Lezeta (1938) Eibar

  Behien gaixotasunak: "txuringia"; Ipurzuloa kanporantz irtetzen zaio behiari.

• Behien gaixotasunak: erroibea

  Vicente Areta Lezeta (1938) Eibar

  Behien gaixotasunak: txixan odola irtetzea; "erroibia", errapea gogortzeari esaten zaio. Behiak errape bakarra du eta lau titi. Erroibeak normalian titi bakarra harrapatzen du, edo alde erdi bat (titi bi).

• Behia ume eske

  Vicente Areta Lezeta (1938) Eibar

  Behia ume eske dagoenean, igarri egiten zaio. Normalean, urtean txahal bat egiten dute. Larre-behiak direnean, izkua inguruan eduki ezkero "bera enkargatzen dok". Etxeko behietan, albaitariari deitu edo izkua etxean izan ezkero, orduan txabolara eramaten dira izkua eta behia eta bertan lagatzen dira. Baserrian ez badago, auzoan dagoen izkoren bategana eramaten da. "Hi! botakotzak izkua?"

• 1963an Zeruko Argian berriemaile, 1976an Deian

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  1963an hasi zen Zeruko Argiarentzat Eibarko berri-emaile. Lantegian ordu asko egiten zituen orduan. 1976an, Deia sortu zenean, lana eskaini zioten eta onartu egin zuen. Aitari esan zionean, oso momentu txarra pasatu zuen.

• Untzagako eskolan eta Jardinetako institutuan

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Untzagan, udaletxean, ume txikien eskola zegoen, mojak maistra zituena. Corazonistetan lekurik ez, eta Jardinetako institutura joan zen, eskola nazionalera.

• Bere abizenak irakasleak erdaraz, amak euskaraz

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Bederatzi urterekin, Corazonistetara joan zen. Giro espainola topatu zuen baina ez frankista. Abizenak gazteleraz idazten zizkioten eskolan, baina amak euskarazkoak zela beharko lukeen esaten zion. Orduan hasi zen nabaritzen jokaera bat baino gehiago zegoela.

• Euskaraz argitaratzen zen guztia etxean

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Etxean politikaz entzun zuen lehen aldia, gurasoak Jose Antonio Agirreren hiletara joan zirenean izan zen. Aitak Etxezarretaren dendara bidaltzen zituen diskoak erostera eta Iraolagoitiarenera euskarazko liburuak erostera.

• Aitak abertzaletasuna, amak irakurzaletasuna

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Etxean arbela zeukaten eta han berbak idazten zituzten. Arantzazuko egutegiaren orria irakurtzen zuten egunero. Aitak abertzaletasuna eta amak irakurzaletasuna transmititu dizkie. Anekdota bat kontatzen du.

• Aitak euskalgintzari dirua

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Aitak dirua ematen zien ekintza edo argitalpen euskaltzaleei.

• Barnetegitik aitari gutunak euskaraz

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Bilbon merkataritza-peritu ikasketak egitera joan zen baina ez zuen ezer egin. Handik barnetegira bidali zuten hamazazpi urterekin. Aitarekin gutun-trukea euskaraz egiten zuen eta amarekin erdaraz. Ez dauka gutunik gordeta.