Hika hizketan

• Elgoibarko ikastolaren lehenengo gelak

  Jone Etxabe Garate (1946) Nekane Iturbe Balda (1940) Elgoibar

  Elgoibarko ikastolak eraikin berria egin aurretik izan zituen lokalak edo gelak zerrendatzen dituzte. Adinaren arabera, umeak lokal batetik bestera pasatzen ziren. Jangela jarri zutenean, umeak jangelara eraman behar.

• San Pedro fundizioko emakumeei idazten eta irakurtzen irakasten

  Nekane Iturbe Balda (1940) Elgoibar

  Elgoibarren egon zen lehen urteetan Nekane San Pedro fundizioaren etxe batean egon zen beste maistra batekin batera. Orduan idazten ez zekitenek hatzarekin sinatzen zuten eta umiliazioa izaten zen. San Pedro fundizioan kanpoko jende asko zebilen lanean. Hango nagusiak eskola antzeko bat jarri zien bizi ziren etxearen behealdean, eta hango emakumeei irakurtzen eta idazten irakasten zieten iluntzeetan. Gogoan du soldadu joan behar zuen baserritar bati ere irakatsi ziola.

• Fabrikako lana eta baserrikoa batera

  Manuel Ugarte Lopetegi (1945) Zumaia

  Lantegian egunean 10-12 ordu lan egiten zuten eta etxera etorrita han ere lanak egin behar. Larunbat goizetan ere lan egiten zuten hasieran eta hori kendu zenean lasaitua hartu zuten.

• Agorra eginez arrantzan; "txingia" eta "esparbela"

  Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Gerra aurrean Eibarko umerik gehienak errekan bainatzen ziren. Amuarrainak ere baziren eta asko harrapatzen ziren. Erreka garbi-garbi zetorren. Gerraostean zikintzen joan zen. Bartolo eta Agustin ez dira arrantzaleak izan, baina agorra egin eta ezkailuak harrapatzen ibilitakoak dira. Harriekin presa modukoa egin, erreka agortu eta handik ezkailuak eta loinak harrapatu. Lekurik onena Plazentzia-Maltzaga ingurua zen. Ibaiaren alde batetik bestera sarea bota eta asko harrapatzen zen. Sare horri "txingia" deitzen zitzaion. Esparbelarekin ere aritzen ziren. Horretan ezagunena "Ferruel" zen.

• Amatiño eta bere izenak (Luisal, Amatiño...)

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Amatiñok bere burua aurkezten du eta bere izenaren inguruko argibideak ematen ditu. Batzuentzat Luis, beste batzuentzat Alberto, lagunentzat Luisal, idazten hasi zenean Amatiño eta Miel Otxin... Hainbat izen erabili izan ditu.

• Eibarko presak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Errasti lantegiak zentrala zuen eta indarra nora banatzen zuen azaltzen du. Amaña auzoko errota, presa batzuk eta lantegiak izendatzen ditu.

• Errotak, presak eta zentralak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Maltzagatik hasita zentralak izendatzen ditu, Apalategiko errota eta torloju lantegia, Kortasonekoa, Barrenazarrekoa, Orbeanekoa, Zerrategia eta labaderoa eta abar.

• Lehenengo porlanezko lantegia

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibarko lehenengo porlanezko lantegiaren aipamena egiten du eta Gaztañaga lantegia lekuz aldatu zutenekoa. Urtegi gehiago.

• Urtegiei esker lantegiak bizirik

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibar urtegiei esker bizi zen garai hartan, lantegiak haiei esker bizi ziren. Zentralak sortu arte errotak izan ziren.

• Eibarko kale eta dendak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibarko "Katxoneko etxea" eta Birjinapeko pasabidea aipatzen ditu. "Tanborreneko denda", Solaguren; Birjinapean erretzen zen kafea. Birjinapea 10 metroko tunela zen. Kasinoa eta Gipuzkoano bankua.

• Birjinape kalea

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Birjinape kalean Ama Birjinaren irudia zegoen. Denden kokapena eta kaleak izendatzen ditu. Bi okindegi zeuden Birjinapetik behera. Txantonekoen aipamena egiten du.

• Fermin Kalbeton eta Untzaga plaza

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eskuadra zaharreko taldean elkartzen zirenak musikarekin Bilbora joaten ziren. Fermin Kalbeton Eibarko kalearen eta pertsonaia beraren aipamena. Untzaga plaza huntz landarean izenetik datorren izena da. Errepublika.

• Villareal herrira 15.000 soldadu

  Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Espainiako Villarrealera 15.000 soldadu bidali zituzten Euskal Herritik eta inguruetatik, baina ez zuen balio izan. Bertan zeuden Guardia Zibilak, lauzpabost, profesionalak ziren; eta, dorretxetik, metraileta batekin egin zieten eraso. Gainera, lautadak ziren bertan eta ez zuten aukerarik izan aurrera egiteko. Bertan gelditu zen frontea. Albertia mendian pasatu zituzten Gabon batzuk, mendi punta zuritu batean.

• Eibarko Frontoizarra, Txantxazelaian

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Frontoizarra non zegoen azaltzen du. Frontoizarra Untzaga gainean zegoen, frontoi ederra zen. Alboan Villabellaneko lima-fabrika zegoen eta pilotak askotan bere kunbora jausten ziren (Ubitxa errekako ura batzen zuten bertan, indarra lortzeko). Palaz gutxi egiten zen orduan, baina zestaz asko, Eibarren zaletasun handia zegoelako. Frontoi ondoan Eibarko herri eskola zaharra zegoen. Pilotari onak irten ziren handik. Frontoi alboan, hormaren beste aldean, bolatokia zegoen, Nocheneko taberna gainean. Eibarren zaletasun handia zegoen pilotan egiteko, eskuz eta zestaz. Onaindiatar anaiak onak izan ziren, anaia bi, bata Mexikora joandakoa.

• Astelena frontoiko pilotak umeek "biguntzen" zituzten partiduen aurretik

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Umeek edonon egiten zuten pilotan. Edozein kaletan. Astelena frontoira ere joaten ziren pilotan egitera. Partiduen aurretik, pilotak biguntzeko, ume eta gazteei uzten zizkieten pilotak, eurek bigundu zitzaten, partiduetan erabili ahal izateko. Horrela, doan jokatzeko aukera izaten zuten. Eibarren eskuz eta zestaz jokatzen zen; palaz ez zegoen afiziorik. Eta emakumeek raketaz. Pilotari onek, gainera, denetara jokatzen zuten, eskuz, palaz, zestaz... Eibarko Txikito pilotari ezagunak ere horrela egiten zuen, baita botila batekin ere. Astelena frontoian jokatzeko alkilatu egin behar izaten zen. Kantxeroa egoten zen eta berari ordaindu behar izaten zitzaion.

• Eibarko raketistak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Raketista gehienak Eibar ingurukoak ziren. "Chiquita de Irura" ere ona izan zen. Eibarren neska asko ibili zen raketan; batzuk ez hain onak, beste batzuk bai. Gehienak Donostiako Urumea frontoian hasten ziren. Raketisten frontoiak ez ziren handiegiak; ez zuten behar zestalariek bezalako frontoi luzerik. Raketisten kontua kanpotik etorritakoa zen.

• Garai bateko pilotari eta gazteek, eskuak ondo gogortuta izaten zituzten

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibarren zestaz eta palaz ere jokatzen zen, baina bertakoa eskuz jokatzea zen. Eta eskuz ondo jokatzen zutenak, beste modalitateetan ere ondo aritzen ziren. Zestaz ere ondo. Garai hartan eskuak ondo gogortuta izaten zituzten denek, lan asko eginda; takorik eta babesik ez zen ezagutzen. Eskuetako minari "ultzekua" esaten zitzaion (esku erdian mina izatea). Ultzekoarekin ez zuten jokatzen, mina osatu arte. Pilotak ere ezberdinak ziren. Pilotarien entrenamendua eta zainketa ere ez zen ezagutzen. Txikitori gertatutakoa kontatzen du, partidua jokatu aurretik mozkortuta aurkitu zutela, eta hala ere irabazi egin zuela.

• Atano eta Gallastegi, bata artista, bestea indartsua

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Atanoren eta Migel Gallastegiren partidak ere ezagutu eta ikusi zituen. Gallastegik askotan jokatzen zuen biren aurka (eta irabazi). Eta beste batekin hirukotearen aurka ere bai. Migel Gallastegi atzelaria zen; Atano aurrelaria. Orduan sakea librea izaten zen, 3 t'erdia pasatuz. Atano artista bat zen, baina Migel indartsuagoa. Gainera, Migel asko eta ondo zaintzen zen. Beti mendian zebilen, entrenatzen. Atano, ostera, artistagoa zen, baina ahulagoa eta eskuz ere askotan arazoak zituena. Atanoren eta Gallastegiren gorabeherak kontatzen ditu.

• Migel Gallastegik Kiputxaneko zineko aulkiak jasotzen zituenekoa

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Migel Gallastegi pilotaria asko zaintzen zen. Gaztea zela, Isasi kaleko Kiputxaneko zineko aulki guztiak jasotzen zituen gauez, behin pelikula amaituta. Horren ordez, bertako frontoian (zinea frontoia ere bazelako) doan egitea lortzen zuen. Horrela entrenatzen zuen.

• Garai bateko pilotarien arropak

  Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Atanok oso ile gutxi zeukan eta horregatik ez zuen sekula txapelik kentzen. Pilotan ere txapelarekin jokatzen zuen. Atanotarrak asko izan ziren, anai mordoa. Pilotariek, garai hartan, arropak frontis ondoan uzten zituzten. Pilotariek, orduan ere, fraka zuriz jokatzen zuten, gaur bezala. Eta gerrikoarekin, urdina edo gorria. "Fraka zurixa jantzittakua da" esaten zen, afizionatuetatik profesionaletara pasatutakoa zela adierazteko.