Hika hizketan

  • Mari Karmen Inza Gizonezkoak umeak zaintzen hasi zireneko kontuak

    Mari Karmen Inza Iñurritegi (1953) Marije Ugarte Garitaonandia (1956) Oñati

    Emakumeek askotan ez dutela zaintza lana besteen esku utzi izan dio Marijek, autokritika eginez. Gizonezkoak umeen zaintzan hasi ziren garaietako kontuak. Mari Karmenek kontatzen du ume-zain zebilen aitona bati "zer, oilarra txita zain?" esan ziotela. Zaintza gizonen esku uzten zuten emakumeak kritikatu egiten ziren.

  • Mari Karmen Inza Gizonezkoak etxeko lanetan edo umeen zaintzan

    Mari Karmen Inza Iñurritegi (1953) Marije Ugarte Garitaonandia (1956) Oñati

    Garai bateko gizonak ez zeuden ohituta etxeko lanak egiten. Arrebak baldin bazituzten, haiek egiten zituzten etxeko lanak; esaterako, anaien oinetakoak garbitzea. Pixkanaka aldatzen joan da, baina oraindik ere bide luzea dagoela dio Marijek. Gizonezko batzuk orain dela gutxi hasi dira etxeko lanak edo umeen zaintza osoki euren gain hartzen.

  • Mari Karmen Inza Gizonezkoek lehentasuna saltokietan

    Mari Karmen Inza Iñurritegi (1953) Marije Ugarte Garitaonandia (1956) Oñati

    Erosketak egiterakoan, emakumeek ekonomiari gehiago begiratzen diotela dio Mari Karmenek. Garai batean, saltokietan ilaran zain zeudenean, gizonezkoei lehentasuna ematen zitzaiela kontatzen dute.

  • Mari Karmen Inza Garai bateko "puxetia" eta lehenengo garbigailuak

    Mari Karmen Inza Iñurritegi (1953) Marije Ugarte Garitaonandia (1956) Oñati

    Garbigailua asmakizun onenetakoa izan dela diote, aurretik emakumezkoek eskuz garbitu behar izaten zituzten arropak eta. Garai bateko mekanikarien arropak garbitzea nolako lan nekagarria izaten zen. Etxera lehenengo garbigailua eraman zutenean, Marijeren amak ez zuen nahi izarak han sartzerik, izan ere "puxetia" zeremonia antzeko bat izan zen amarentzat. Izaren garbiketa prozesu luzea izaten zen; gero, ilargi betea zegoenean, zelaian zabaltzen ziren, xaboia emanda, eta biharamunean urarekin astindu.

  • Xeferi Erostarbe Txorizotxo eguna nola ospatzen zuten

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Umetan Txorizotxo eguna nola ospatzen zuten kontatzen du Bittorik. Basora joan, txorizoa makilan sartu eta sutan erre ostean, jan egiten zuten. Mendi guztia su txikiz beteta ikusten zen. Umeek eskolan jai izaten zuten.

  • Xeferi Erostarbe Arropak garbitzeko prozesua

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Garai batean arropak garbitzeko, xaboia eman eta ontzi handi batean ipintzen ziren. Gainean trapu bat ipini eta sutako hautsa botatzen zen eta haren gainetik ur irakina. Erramua ere botatzen zuten, usain gozoa emateko. Garai bateko harizko arropak. Bittorik errekan arropa nola jotzen zuten azaltzen du. Besteek garbitokia zuten arropak astintzeko. Orain garbitokia berritu egin dutela dio Enkarnak, nahiz eta erabili ez.

  • Xeferi Erostarbe Sutako hautsa, arropak eta ontziak garbitzeko

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Gazteak zirenean arropa sasi gainean esekitzen zen, sikatzeko. Sutako hautsak oso ondo garbitzen zituen arropak, baita ume txikiei jartzen zitzaizkien zapiak edo hilerokoarekin zikindutakoak ere. Sukaldeko ontziak garbitzeko eta distira emateko ere erabiltzen zen. Sukaldean nola jartzen ziren tapak zintzilik.

  • Xeferi Erostarbe Emakume baserritarra lan eta lan

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Ezkondu eta gero lan ugari: etxeko lanez gain, umeak zaindu behar. Baserriko emakumeek ez zuten izaten ezertarako astirik. Gizonak askoz libreago ibiltzen ziren; neguan Mantxuenera joaten zirela jokora dio Enkarnak, andreak etxean lanean utzita. Gizonak lantegietan lanean hasi zirenean, etxera diru apur bat ekartzen zutelako, gustura. Ugaztegira ere joaten ziren jokora gizonak. Han Araotzen baino giro hobea egoten zela diote.

  • Xeferi Erostarbe Bittori, haize motak bereizten abila

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Bittoriren senarra ehiztaria zen eta andreari esaten zion goizean goiz jaiki eta haizea nondik zetorren begiratzeko. Oraindik ere "haizeari igartzen" ona dela dio Bittorik. Haize klaseak: "nafar-hegoia", "amillana", "gaztel-hegoia", "gorbeixanua"... Zuhaitz motak ere ondo ezagutzen dituztela diote.

  • Xeferi Erostarbe Etxean egindako aulkiak

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Enkarnaren senarrak gereziondo egur ugari omen zuen ganbaran gordeta, erretiroa hartzen zuenean, altzariak egiteko. Sukaldeko aulki ugari hark eginak direla dio. Bittorik zumitzarekin aulkien ipurdiak nola egiten zituen azaltzen du.

  • Xeferi Erostarbe Lehen arropa konpontzen eta gaur egun nahita apurtzen

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Neguan denbora gehixeago izaten zuten eta beti zerbait egiten aritzen ziren. Izara zaharrei buelta eman eta nola josten zituzten. Apurtutako prakak josten ibiltzen ziren sarri eta, horregatik, ez dute gustuko gaur egun prakak apurtuta eramateko dagoen moda. Tatuajeak eta sudurreko eraztuna ere ez dituzte gustuko. Garai batean idiskoari jartzen zitzaion muturrean eraztuna, mendean hartu ahal izateko.

  • Xeferi Erostarbe Mutikoek abadeari itzulitako ordaina

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Bittorik Enkarnaren anaiaren inguruko pasadizo bat kontatzen du. Behin abadeak mutikoei merienda emango ziela agindu zien, egurrak sartzearen truke, baina ez zuen hitza bete. Gero, mezatan mutikoek abadeari egin ziotena.

  • Xeferi Erostarbe Elizaren eta abadeen indarra; aldaketa Gabilondo abadearekin

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Garai batean dena zen bekatu. Dantza egiten zuten neskak kongregaziotik botatzen zituzten. Denak egoten ziren kongregazioetan sartuta. Behin "Markesaren alaba" abesten ari zirelako elizpetik bidali zituztela dio Bittorik. Orduko abadeak; gazteak ziren eta ezin zutela eraman besteak ondo pasatzen ikustea uste dute. Abadeei ere ezkontzeko aukera eman beharko zitzaiela pentsatzen dute. Gabilondo abadeak ekarri zuen aldaketa herrira.

  • Xeferi Erostarbe Aste Santuan eliza zaintzen, deabrua etor ez zedin

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Aste Santuetako ohiturak. Gau eta egun elizan egoten ziren, txandaka, zaintzen, deabrua etor ez zedin. Ordu erdi belauniko eta ordu erdi eserita. Emakumeak egunez eta gizonezkoak gauez. Elizak indar handia zuen.

  • Xeferi Erostarbe Emakumeentzat ez zen lanik falta baserrian

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Emakumezkoen eta gizonezkoen lanak baserrian. Neguan neskak josten ikastera edo jatekoa prestatzen ikastera joaten ziren. Asko neskame joaten ziren gero. Mutilak neguan etxean eta, bestela, basoan ikazkintzan asko. Orbela batzen, ira ebakitzen, gurdia kargatzen... zer lan egiten zituzten. Negua hobeto pasatzen zuten baserrian, baina emakumeek beti aurkitzen zuten lanen bat egiteko: haria egin, umeentzat arropa josi...

  • Xeferi Erostarbe Emakumeak prakak janztea bekatu

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Emakumeek ez zuten prakarik janzten. Enkarnaren koinata senide moja bisitatzera joan zen prakak jantzita eta moja asko asaldatu zen. Xeferik, berriz, San Blasak bedeinkatzera elizara bonbatxoak jantzita joan zen ezagun bati abadeak nola kargu hartu zion kontatzen du. Etxeko gizonen prakak janzten zituzten, baserriko lanetarako edo eguraldi txarragatik behar izanez gero.

  • Xeferi Erostarbe Lehenengo garbigailuak

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Garbigailua lagun ona dela diote. Enkarnak izan zuen lehenengo garbigailua Otsein markakoa zen eta ura bota behar izaten zitzaion, arropa astintzeko. Gaur egun jada arropa erdi-sikatuta irteten da. Kalean lehenago hasi omen ziren garbigailuak baserrietan baino. Aurretik arropak astintzera errekara joaten zirela dio Bittorik.

  • Xeferi Erostarbe Neskei etxera lagundu ostean, mutilak berriz tabernara

    Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Garai batean emakumeak tabernan sartzea bekatua zen eta eurak kanpoan geratzen ziren, gizonak tabernara sartutakoan. Dantzan egitearren, mutilek ordaindu egin behar izaten zuten. Ez zuten diru askorik izaten. Araotzen "faborez" eskatzen zieten mutilek neskei, dantza egiteko. Neskei etxera lagundu eta gero, mutilak tabernara itzultzen ziren. Ugaztegitarrak nondik bueltan joaten ziren etxera.

  • Frantziska Erostarbe Iluntzean, gustuko mutilak etxera laguntzeko zain

    Frantziska Erostarbe Aginagalde (1931) Xeferi Erostarbe Lazkano (1933) Bittori Goitia Larrañaga (1928) Enkarna Grisaleña Gil (1928) Oñati

    Dantzan egiteko mutilek neskei "faborez" eskatzearena Araozko kontua omen zen. Neskak iluntzean zain egoten ziren, ea gustuko mutila etorriko ote zen etxera laguntzeko. Gustuko mutilaren arreta erakartzeko egiten zituztenak.

  • Bittori Goitia Gerra sasoian Beasainen neskame

    Bittori Goitia Larrañaga (1928) Oñati

    Bittori gerra sasoian Beasainen egon zen neskame. Soldaduak zeuden bera egon zen etxean eta azpian okindegia. Nolako gosea pasa zuen adierazten duen pasadizoa kontatzen du. Ahizpa Zumarragan zegoen eta haren bitartez Antzuolako beste etxe batera joan zen gero.