Hitanoari buruzko pasarteak

• Animaliei toka

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Animaliei hika egin izan diete; arra zein emea izan, toka hitz egiten diete.

• Arrasaten gutxik egiten zioten euskaraz Ramoni

  Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Ramon 12 urterekin Arrasatera joan zen eskolara eta oso gutxik egiten zioten euskaraz. Besteek ez zekiten edo ez zuten egiten. Horietako asko gerora euskaraz hasi ziren eta euskaraz egiten dute gaur egun. Orduan euskaraz egiten zutenekin hika egin izan du beti; besteekin, berriz, zuka.

• Hizkuntza-ohiturak lantegian

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Maritxu Maringo eskolan ibili zen eta 19 urterekin Copreci lantegian hasi zen lanean. Bertan lan egiten zuten emakume asko baserrietakoak ziren eta hika egiten zuten elkarrekin. Ramonek, berriz, Fagorren lan egin izan du Arrasaten. Euskara zen nagusi lantegian. Gizonezkoei hika egiten zien eta emakumezkoei zuka. Gazteak sartzen hasi zirenean, haiei zuka egiten hasi zen. Zaharragoei hika egitea ez da ondo ikusita egon, hala ere, Ramonek ohitura kontua dela gehiago uste du.

• Hizkuntza-ohiturak Marin auzoan

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Marin auzoan denek elkar ezagutzen dute. Maritxuk dio batzuei hika egiten diela eta beste batzuei ez, baina ez daki zergatik. Ramonek adin batetik gorako gizonezkoei hika egiten die, baina emakumezkoei ez.

• Euskara batuaren eragina hitanoaren galeran

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Hitanoa gainbehera doa Euskal Herri osoan. Ramonen ustez euskara batuaren etorrerak eta horrek sortutako aldaketak izan dezake eragina, euskara batuak gauza oso onak ekarri dituen arren.

• Arrasaten emakume gutxik egiten zuen euskaraz

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Ramonek dio, bera gaztea zenean, oso emakume gutxik egiten zutela euskaraz Arrasaten, jakin arren. Zorionez, gaur egun emakume horietako gehienek euskaraz egiten ei dute. Euskaraz egin ezean, hika are gutxiago. Emakumeen artean hikaren egoera okerragoa izatea hortik etor daitekeela iruditzen zaio.

• Gizonezkoek hika aritzeko aukera gehiago I

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Garai batean gizonezkoak tabernan edo elkarteetan elkartzen ziren, baina emakumeak ez. Bai gizonezkoek eta bai emakumezkoek hika erabiltzen zuten lagunekin elkartzean, baina gizonezkoak gehiago elkartuko ziren ziurrenik.

• Gizonezkoek hika aritzeko aukera gehiago II

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Gizonezkoek, tabernan elkartzen zirenean, hika egiten zuten elkarrekin eta, laguna izan ez arren, han ezagututakoari hurrengoan ere hika egiten zioten, konfiantza-puntua hartzen zutelako. Maritxuk dio norbaiti hika egin eta zuka erantzuten badu, konfiantza falta iruditzen zaiola.

• Hikaren aurkako iruzkinak

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Hika zakarra dela entzun izan dute. Eta hika eginez gero, "hori baserrittarra izangon" bezalako iruzkinak ere bai. Pertsona batzuen aurreiritziak direla diote. Ramonek dio berak ez duela izan inoiz ikuspegi hori, berak konfiantza gehien duen pertsonekin egiten duelako hika.

• Telebistan eta irratian hika gutxi

  Maritxu Arrese Letona (1945) Ramon Arrese Letona (1949) Eskoriatza

  Zaila izaten da hizkuntza-ohiturak aldatzea. Telebistan eta irratian ez da hikarik entzuten eta horrek ere badu eragina. Umeek hika entzuteko eta ikasteko, egokia litzateke marrazki bizidunetan hika sartzea.

• Toka umetatik; noka beranduago

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Senide guztiak mutilak dira eta, ondorioz, etxean toka zen nagusi. Hala ere, beti entzun izan du noka ere, gurasoek euren senideekin noka ere erabiltzen zutelako. Umetan toka egiten zuen mutilekin eta neskekin zuka. Nagusitu arte ez zen hasi noka erabiltzen, jakin arren. Euskaltegian lanean hasteak zerikusia izan zuen noka erabiltzearekin, ikasleei eskatzen ziena berak ez zuela betetzen sentitzen zuelako. Hasieran zukatik nokara aldatzea kosta arren, gaur egun denekin hika egiten du.

• Euskaltegiko ikasleei ere hika

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Hasieran kosta egin zitzaion noka egitea, baina lortu zuen. Gainera, kutsakorra dela dio, inguruko batzuk gerora hasi direlako. Euskaltegian C2ko ikasleei ere hika egiten die eta ikasturte bukaerarako izaten da hika ausartzen denen bat urtero.

• Denei hika, zuka erantzun arren

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Gaur egun inguruko guztiekin hika egiten du, nahiz eta haiek zuka erantzun. Horretara ohitu egiten dela dio. Gainera, hika eginez gero, hika pixka bat dakitenak ere animatu egin daitezke.

• Ataunen nagusiagoek hika; irakaslearen eragina

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Ataunen bera baino dozena bat urte zaharragoek toka-noka naturaltasun osoz egiten dute. Bere belaunaldian hasi zen galera. Hala ere, adin inguru horretako neska batzuk kontzienteki ahalegintzen direla hika erantzuten dio. Umetan izan zuen irakasle batek berari hika egiteko eskatzen zien. Badaki inguruko batzuek hari esker hartu zutela hika egiteko ohitura.

• Irakasleari hika; hitanoaren "arauak"

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Jesus Mari Goikoetxea `Goiko´ ataundarra izan zuen irakasle umetan eta ikasleei hika egiteko eskatzen zien. Zenbaitek, tartean Iñakiren aitak, ez zuen ondo ikusten umeek irakasleari hika egitea, hitanoaren erabilera-ohituren arabera, zaharragoei hika egitea gaizki ikusita egon delako. Hitanoaren "arauak". Bera arau horiek malgutzearen aldekoa da. Zenbait adibide jartzen ditu.

• Umeei oso txikitatik hika

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Hitanoaren erabilera-arauetako bat ume txikiei hika ez egitea izaten zen; normalean pixka bat koskortutakoan egiten zitzaien. Iñakik dio euren familian oso txikitatik egin izan dietela hika umeei. Abereei, berriz ez daki nola egingo ote dieten.

• Garai batean Ataungo eskolan euskalkia eta hika transmititzen ziren

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Garai batean Ataungo irakasleen gehiengoa bertakoa edo ingurukoa izaten zen. Ondorioz, era naturalean iristen zitzaizkien umeei bai euskalkia eta baita hika ere. Ez daki gaur egungo egoera zein ote den.

• 30 urtetik beherakoek noka gutxi Ataunen; zergatik?

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Gaur egun 30 urtetik beherakoek ia ez dute noka erabiltzen Ataunen. Zaharragoetan ere badaude hutsuneak eta beharbada ez da toka adina erabiliko, baina erabiltzen da. Une batetik aurrera nesken eta mutilen kuadrillak bereizi egin zirelako izan daitekeela uste du. Zenbait familiatan senide nagusiagoek hika eta gazteagoek zuka egiten dute.

• Hitanoaren fama

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Herri batzuetan gurasoek semeei hika egin izan diete eta alabei, berriz, zuka. Iñakik ez daki hori Ataunen horrela izan ote den. Hala ere, hitanoa hizketa zakarra izatearekin lotu izan dela dio. Kale-hizkera da. Euskararen eta hitanoaren fama. Norbaitekin hika hasitakoan, harrera ona izaten da normalean, baina kontrako jarrerak ere tokatu izan zaizkio. Euskara gaitzesteko erabili izan diren argudio berberak erabili izan dituzte hika gaitzesteko.

• Euskarak eta hikak kalea behar dute bizirauteko

  Iñaki Dorronsoro Maioz (1994) Ataun

  Euskara baserri-giroan gorde da ondoen, baina kalea (ere) behar du bizirauteko. Hiriak handitzen joan diren heinean, kanpoko jendea etorri da eta euskara gutxitu egin da hirian. Euskarak arnasguneetan iraun du, inguruko herri txikietan, baina horietan ere beheraka doa. Bizirauteko, hiria hartu behar dela uste du Iñakik. Hitanoarekin gauza bera. Hitanoa garrantzitsua da kaleko hizkeraren hutsunea betetzeko (bestela euskañola erabiltzen da). Kale-hizkerarako beharrezko da hika.