Hitanoari buruzko pasarteak

• Fidela Bernat erronkariarrak beti noka

  Koldo Artola Kortajarena (1938) Donostia

  Fidela Bernat erronkariarrari kosta egiten zitzaion Koldori ulertzea, baina Koldok irakurriak zituen erronkarierazko hainbat testu eta errazago ulertzen zion Fidelari. Beti noka egiten zuen, amarekin eta izebarekin hala egiten baitzuen euskaraz.

• Lagunek hitanoarekiko duten jarrera

  Irati Lizarralde Alberdi (2004) Leire Lizarralde Alberdi (1999) Azkoitia

  Lagunen artean hitanoarekiko jarrera ezberdinak ikusten dituzte. Hika etxean entzun edo jaso dutenek errazago egiten dute hikarako jauzia, baina etxean oinarririk jaso ez dutenentzat askoz zailagoa da hika hastea.

• Irakasleen jarrera hitanoarekiko

  Irati Lizarralde Alberdi (2004) Leire Lizarralde Alberdi (1999) Azkoitia

  Irakasleen artean badaude hitanoaren inguruko kontzientzia eta interesa dutenak ere. Batzuek euren artean hika egiteko erabakia hartu dutela dio Iratik. Biek izan dute noizbait hika egin dien irakasleren bat. Hala ere, irakasle batzuek mutilei hika egiteko joera handiagoa dute eta, hori eginez, ezberdintasunak markatzen ari dira.

• Zumarragako institutuko aldaketak: euskara gutxi eta neskekin batera eskolan

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Umetan neskak eta mutilak aparte ibiltzen ziren, bai eskolan eta baita jolasetan ere. Euskaraz egiten zuten beti. Mutilen artean beti hika. Pertsona helduei zuka. Zumarragara institutura joan zenean, han jende gutxik egiten zuen euskaraz eta azkoitiarrei "kaxeros" deitzen zieten. Hantxe ibili zen lehen aldiz neskekin batera eskolan eta arraroa egiten zitzaion hasieran.

• Emaztearekin hika

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Gaur egun bere emaztea dena ezagutu zuenean, hika hasi ziren elkarri. Lagun bat eta biak kuadrilla bereko neskekin hasi ziren eta ezkontzera iritsi. Beste bikoteak elkarri zuka egitea erabaki zuen eta ohitu ere bai. Beraiek ere saiatu ziren, baina ezin. Bere andreari zuka eginda, beste pertsona batekin ari dela hizketan iruditzen zaio. Gurasoengana joandakoan sortzen ziren arazoak, bikotearekin hika egitea gaizki ikusita zegoen eta.

• Zuka edo gaztelaniaz egitea "finagoa" zelakoan

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Hika jardutea baldarkeriarekin lotzen zen garai batean. Bere emaztearen kuadrillakoek hika egiten zuten elkarrekin, baina baserri ingurukoak ziren. Garai hartako heziketak eta euskararen kontrako neurriek eragina izan zutela uste du. Neska askok zuka egiten zuten "finagoa" zelakoan eta beste batzuek gaztelaniarako joera ere hartzen zuten arrazoi beragatik.

• Kostako herrietakoek zuka

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Hikaren erabilera konplexua dela dio. Kuadrillan bere emazteari hika egiten diotenek beraien emazteei zuka egiten diete, esaterako. Azpeitian ere hika entzun izan du, baina kostako herrietako jendeari ez omen dio hitanorik entzun izan.

• Hika edo zuka hitz egiteko ohitura aldatzea zaila

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Pertsona batekin hikatik zukara aldatzea, edo alderantziz, oso zaila egingo litzaioke. Hika galtzeak pena emango lioke, aberasgarria dela iruditzen zaio eta. Anaitasuna futbola taldearen bitartez harremana izan du gazteekin eta mutilen artean asko entzuten dela hika dio. Mutil gazteei hika egiten die normalean; neskei, berriz, ez. Hor ere ohitura aldatzea kosta egiten dela dio.

• Aititari hika egin ziolako, errieta

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Semeak batzuetan hika egiten dio. Hori garai batean ez zegoen ondo ikusita. Gogoan du, umea zela, errieta egin ziotela behin aititari hika egin ziolako.

• Garai batean alkateei eta abadeei berorika, koska bat gorago zeudelakoan

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Bere ustez jendeak ez du berari hika egiteko ohitura aldatu, herriko alkatea delako. Garai batean alkateari, abadeari edo medikuari berorika egiten zitzaien, koska bat gorago zeudela uste zelako. Zorionez egoera horiek aldatu egin direla dio eta berari herritarrak erraz hurbiltzen zaizkiola iruditzen zaio.

• Nokaren egoera Azkoitian

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Gaur egun nesken artean zuka dela nagusi Azkoitian iruditzen zaio. Berak zenbait emakumezkorekin hika egin izan du eta beste zenbaitekin zuka. Hala ere, bere garairako jada hikaren beherakada hasia zen emakumezkoen artean.

• Jendearen harridura emaztearekin hika egiten duelako

  Javier Zubizarreta Zubizarreta (1955) Azkoitia

  Emaztearekin hika hitz egiten du. Beste batzuk ezagutu izan dituen arren, garai batean ez ziren asko izango hika egiten zuten bikoteak. Gaur egun oraindik ere jendea harritu egiten da.

• Bikotearekin hika egitea, errespetua galtzea

  Ainara Elortza Izagirre (1979) Azkoitia

  Amamak bost-seme alabetan txikienari zuka egiten zion. Beste familia batzuetan ere gertatzen zen hori. Bera mutil-lagunarekin hasi zenean, hika egiten zuten, baina amamarentzat izugarrizko errespetu falta zen hori. Azkenean pixkanaka zuka-rako joera hartu zuten.

• Nokaren galera genero-ikuspegitik

  Ainara Elortza Izagirre (1979) Azkoitia

  Noka galtzea hizkuntza ikuspegitik galera izango litzatekeela dio, baina genero-ikuspegitik galera handiagoa izango litzatekeela iruditzen zaio. Neskek lagunarteko komunikaziorako tresna bat galduko lukete batetik eta, bestetik, ezberdintasun bat sortuko litzateke neska eta mutilen artean. Hizkuntza garrantzitsua da genero-rolak puskatzeko.

• Hika tratamenduaren bilakaera

  Ainara Elortza Izagirre (1979) Azkoitia

  Haur Hezkuntzako Gradu Bukaerako Lana egiteko, hitanoa hartu zuen gaitzat eta, lana egiterakoan, sorpresak hartu dituela dio. Garai batean zuka errespetuzko trataera zen eta hika herri xehearen arteko hizketa-modua. Gerora, gertukoen arteko trataera bihurtu zen hika. Gaur egun mutilen kontua bihurtzen ari dela uste du. Adibidez, tokaren adibideak ikus daitezke telebistan, baina nokarenik ez.

• Hitanoa Haur Hezkuntzatik lantzen hasteko proposamena

  Ainara Elortza Izagirre (1979) Azkoitia

  Umetatik ez bada jasotzen, zaila da adin batekin zuka-tik hika-rako jauzia egitea. Hori dela eta, Haur Hezkuntzako Gradu Bukaerako Lanean hitanoa haur hezkuntzatik lantzen hasteko proposamena egin zuen, familietan egin ez den transmisio hori eskolan egiteko eta umeei hitano eredu onak emateko (kaleko eredua tokarena eta hiper-hitanoz josia delako).

• "Hi" zela forma ohikoena jakin behar luke jendeak

  Ainara Elortza Izagirre (1979) Azkoitia

  Gradu bukaerako lana hitanoaren inguruan egin ostean, asko aldatu zaio ikuspegia. Jendeak hika nondik datorren jakin beharko lukeela iruditzen zaio: garai batean "hi" zela forma ohikoena eta "zu" plurala zela. Konnotazio txar asko eman izan zaizkio hitanoari eta askok zatarra dela eta ez dutela nahi esaten dute.

• Tradizioz jasotako hitanoko erabilera-ohiturak

  Ainara Elortza Izagirre (1979) Azkoitia

  Tradizioz hikaren erabileraren inguruko ohitura batzuk jaso izan dira. Norbaiti hika hitz egiteko, baldintza batzuk bete behar dira. Berari, esaterako, asko kostatzen zaio bere irakasle izandakoei edo dendako bezeroei hika egitea.

• Hika norekin?

  Ainara Elortza Izagirre (1979) Azkoitia

  Ezezagun bati ez lioke hika egingo. Berarentzat garrantzitsua da herritarra edo hika egiten den herri batekoa izatea. Mutilei errazago egiten die hika eta horrekin kontzientzia hartu beharra duela dio. Zaharragoei ez lieke egingo. Hikak pertsona horrekin zenbaterainoko gertutasuna duzun adierazten du. Seme-alabei hika egiten hasi da kontzienteki eta orain hika egiteko aukerak gehiago aprobetxatzen dituela dio.

• Adin batetik behera noka gutxi

  Ainara Elortza Izagirre (1979) Azkoitia

  Hika galtzeak pena handia emango lioke, euskararen berezitasun bat galduko litzatekeelako. Bere adinekoen artean oraindik noka asko erabiltzen da, baina gazteagoen artean asko galdu da. Noka dakiten mutil gazteak ere ez dira asko izango, baina noka egiten dion bezero bat aipatzen du.