Hika hizketan

• Erromerietatik dantzalekuetara

  Tiburtzio Olabe (1912) Durango

  Domu Santuetan hasita, erromeria egoten zen igandero Abadiñon, harik eta San Blasak pasatu arte. Erromeriak debekatu zituztenean, dantzalekuak irekin zituzten inguruetan. Trabaku. Salterain alkateak dantza lotua debekatu zuen.

• Bekatuak ez dira existitzen

  Tiburtzio Olabe (1912) Durango

  Bekatuaz eta hil ostean etorriko denaz duen iritzia. Bekatua ez dela existitzen dio. Gero zer etorriko den ez duela axola dio, gurea oraingoa da eta.

• Zeruan lekurik ba ote?

  Tiburtzio Olabe (1912) Durango

  Garai batean elizak zuen indarra. Bazkaldu orduko arrosariora joan behar. Sarritan errezatzen erdi-lo. Garai bateko jendeak derrigor izan behar zuela zerua irabazita diote, baina agian ez omen da lekurik egongo. Infernuaren inguruko gogoetak.

• Bartzelonan gerra bukatuta, etxera

  Inaxio Onandia Telleria (1912) Ermua

  Bartzelonan zegoela, ezin izaten zuen Ermuko berririk izan. Han gerra bukatuta, Ermura etorri zen, 1937ko otsailean. Gerra garaian Bilbon jokatu zuen.

• Elizak emandako txartelak

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Jaunartzea egiteko, pazkoetan edo konfesioetarako txartela lortu behar izaten zen. Etxebarrian egon zenean, txartela lortu nahian, gertatu zitzaiena. Zer zen asko pentsatu gabe joaten ziren elizara.

• Athletic eta Real Union taldeen zaleak

  Antonio Sarasua Gisasola (1912) Eibar

  Athletic eta Real Union ziren ezagunak inguruan. Eibarren gehienak Athletic-eko zaleak ziren, Bilborekin harreman handiagoa zegoelako, baina Real Union taldeak ere zale asko zituen herrian. Anekdota bat kontatzen du gazteleraz. Atletic-eko zaletasuna eskola jolasorduko kontuengatik sortu zitzaion.

• Behiak arrastaka eraman eta eskua ebaki

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Albaitaria etorri zen ganadua txertatzera eta auzoko gizon bati laguntza eskatu zion, goiko txabolara joateko. Behi batek ez zuen sartu nahi. Damianak soka erantsi zion, baina beldurtu egin zen eta arrastaka eraman zuen. Eskuan ebaki handia egin zuen. Ez zuen basaz beterik Muxikara joan nahi, baina halaxe eraman zuten. Ospitalean odola sartu behar izan zioten. Eskua hainbestean geratu zitzaion.

• Berreñoko eskolan sukaldea eta komuna

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Eskolan bi arbel eta liburuak zeuzkaten. Maistrak jan ahal izateko, sukaldetxo bat ere bazegoen, eta baita komuna ere. Beraiek eskola baino beherago zegoen Aurtentxe baserrian jaten zuten bazkaria, eta arratsaldean berriz eskolara. Asteburuetan eskolarik ez eta basahuntzen pare ibiltzen ei ziren.

• Umeak balen bila; moroak ikusteko zain

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerra sasoiko oroitzapenak. Balak lurrean sartzen zirela ikusita, haiek topatzen ibili ziren anaia eta biak, arriskuaz jabetu barik. Ez zitzaien ezer gertatu. Moroei buruz gauza bitxiak kontatzen zituzten eta haiek ikusteko zain egon ziren, baina ez zuen bakar bat ere ikusi. Jende askok alde egin zuen etxetik, ahal zuena gurdian hartuta. Eurei etxetik irteteko eskatu zieten milizianoek, baina denbora gutxirako izan zen.

• Gernikako bonbardaketan hildako auzokoak

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gernika bonbardatu zuten egunean, ama harantz abiatu zen, arrautza otzara buru gainean hartuta. Bonbak hasi zirenean, errekara sartu eta etxera itzuli zen. Beheragoko baserrikoak arratsaldean joaten ziren Gernikara. Gizona eta bi seme hil ziren bertan. Alaba bi egunera etxean azaldu zitzaien, noraezean. Etxe horretako kide asko hil ziren gerratean.

• Errotariari tranpak egiten laguntzen zioten

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerraostean errotak itxita egon ziren eta guardia zibilak haiek zaintzen ibiltzen ziren. Euren etxe ondoan zegoen errotara jende asko joaten zen. Errotariari laguntzen zioten tranpak egiten: zigilua jarri eta kendu, guardia zibilak zetozenean abisatu, irin-zakuak edo astoak euren etxean ezkutatu, errotariaren ordez aurpegia eman... Ez zuten pentsatzen, harrapatuz gero, beraiek ere errudun izango zirenik.

• Milizianoek umeentzat erretako ogia eraman

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Umetan amari esaten zioten ogia nahi zutela. Aldameneko etxekoekin batera gari anega bat erosi, errotan eho eta gauez ogia egin zuten amak eta aldameneko andreak, umeei emateko. Baina ogia erretzeaz bat, milizianoek eraman zuten eta ogi barik geratu ziren.

• Amak errazionamenduko ogia ez jateko esaten zien

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerraostean garia eta artoa herrian entregatu behar izaten zituzten. Hainbat elikagai errazionamenduan ematen zituzten gerraostean. Ogia nolako eskasa izaten zen. Amak ez jateko esaten zien.

• Kafea eta tabakoa etxean erein eta jaso

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerraostean tabakoarekin eta kafearekin larri ibili ziren. Aitak harrapatzen zuena erretzen zuen: arto-bizarrak, mahats orriak... Bai tabakoa eta bai kafea etxean erein zituzten. Kafe-landarea nolakoa izaten den. Gero txigortu egin behar eta zartaginean ez zen ondo txigortzen. Tabako landarea. Hostoak lehortu egin behar. Gerora, Albizko tabernakoek ekartzen zituzten tabakoa eta beste hainbat gauza.

• Indabak eta taloak egunero

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Garai batean baserriko ohiko jatordua indabak izaten ziren. Taloak ere asko jaten ziren. Berari inoiz ez zaizkio gustatu. Txerri handiak hiltzen ziren. Goizean, taloekin batera, urdaia, zartaginean pasatuta. Denek ontzi batetik jaten zuten. Bizilagun batek horren inguruan kontatutako bizipenak.

• Aitak abarkak eta kordelak egiten zituen

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Aitak larruzko abarka dotoreak egiten zituen. Geroago gurpilen gomarekin egiten ziren. Abarka-kordelak ere etxean egiten zituzten ardi-ilearekin. Ardi gutxi batzuk bazituzten aitaren lagun batekin batera. Aitari ardi zaharra jatea gustatzen zitzaion.

• Jaunartzea, dotore jantzita

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Soineko luzeak erabiltzen zituzten. Prakarik inoiz ez. Tela erosi eta harekin egiten ziren jantziak. Etxean egoten zen josten gutxi gorabehera zekien norbait. Ezagun bati jaunartzerako soinekoa nola egin zioten. Berak dotore jantzita egin zuen jaunartzea. Abadeak ontza bat txokolate eta ogia ematen zien armosutarako eta hura jateko pozik!

• Mendatarrek egurra, doktrinara joandakoan

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Jose Luis Irazola izan zen garai batean Mendatako abadea. Berreñon ez zeukaten doktrinarik eta Mendatara joaten ziren. Hangoek egurra ematen zieten. Doktrina gaztelaniaz izaten zen. Mezak, berriz, latinez. Abadea bizkarra emanda egoten zen aldarean. Sermoiak pulpitutik. Denak joaten ziren mezatara.

• Alkateak isuna, domeka arratsaldean paseatzearren

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Garai batean alkate "zoro" bat egon zela Mendatan dio. Dantza lotua debekatu egin zuen. Muniketa auzoan erromeria egiten zen. Damianak ez zuen hara joan nahi izaten, baina behin igande arratsaldeko mezara joan ostean, han geratu zen lagun batzuekin. Jokoan egin eta paseatu egin zuten. Alkateak ikusi egin zituen eta isuna ipini zien. Ez ordaintzea erabaki zuten.

• Senarra nola ezagutu zuen

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Senarra Gernikan ezagutu zuen. Etxebarrira joan zenean, ahaztuta eduki omen zuen, baina handik itzulitakoan, berriz elkartu ziren. Muniketako lagunen bitartez ezagutu zuen. Gernikara plazara edo egun berezietan bakarrik joaten ziren.